Gombrowicz powiedział o „Kosmosie”, iż „nie jest zwykłą powieścią, która opowiada jakąś historię – dajmy na to – tragicznej miłości. Ta powieść jest o samym stwarzaniu się tej historii, o stwarzaniu się rzeczywistości...” (Testament, W. Gombrowicz). Zaznaczam więc, iż owa recenzja jest jedynie przedstawieniem jednej z możliwości interpretacyjnych, bowiem dzieło Gombrowicza jest tak wieloznaczne i wielopłaszczyznowe, że nie sposób wyczerpać jego sensów.

Człowiek w „Kosmosie” jest istotą pozbawioną jakiejkolwiek wyższej sankcji. Staje on wobec chaosu doznań i emocji tworzonych przez jego podświadomość, które próbuje uporządkować, zamknąć w określonej hierarchii, na podstawie własnego myślenia i działania. Pojawia się więc temat rozwijany u Gombrowicza przez całą twóczość - Forma, tym razem pojmowanej w sensie głęboko filozoficznym, eschatologicznym .

Bohater nie będąc jednak w stanie okiełznać owego chaosu w pojedynkę, zaczyna nawiązywać kontakty z innymi ludźmi. Robi to w sposób ułomny, za pomocą drobnych gestów i metafor, które - odczytane na wspak - wprowadzają jeszcze większy nieład do świata. Tak więc jego działania z góry skazane są na klęskę, a wszelkie próby wyjścia poza własne Ja, próby nawiązania nici porozumienia z innymi ludźmi kończą się fiaskiem. Rzeczywistość jest jedna, przepuszczana jednak przez pryzmat umysłu każdego człowieka zniekształca się. Z kolei owo zniekształcenie uniemożliwia porozumiewanie się ludzi. Narzuca się więc wniosek, iż człowiek jest sam dla siebie, zaś dla każdego innego człowieka jest niezrozumiały.

Kolejnym ważnym elementem jest erotyzm, poprzez który dokonuje się wyzwolenie i ostateczne spełnienie młodości i niedojrzałości (lulusiowanie, tolusiowanie). Dodajmy, iż prowokatorem tego wyzwolenia był Leon - osoba w zaawansowanym wieku.

Teraz nie pozostaje mi już nic innego jak tylko gorąco zachęcić do lektury :-).