Fabuły dokładnie nie pamiętam, czytałem tę książkę tylko raz, w liceum, zmuszony przez moją polonistkę. Akcja toczy się w drugiej połowie XIX wieku, gdzieś na obszarze, przez który płynie rzeka Niemen, czyli w zaborze rosyjskim. O ile dobrze pamiętam, w książce wystąpił westernowy, czarno-biały podział bohaterów, a więc ci dobrzy to ludzie miłujący ojczyznę i ciężką pracę dla niej, natomiast źli to banda leni, dekowników i wszelkiej maści narzekaczy plus jeden nihilista. Dobrzy walczą o silną Polskę, która w przyszłości ma być niepodległa. Na tych pierwszych składa się dobra arystokracja i chłopi. Promowana jest praca u podstaw, czyli dobrzy i wykształceni arystokraci starają się pomóc polskiemu chłopu w jego codziennej pracy poprzez m.in. nauczanie ich o nowych technologiach, które usprawniają uprawę pól. Ci drudzy natomiast składają się ze złej arystokracji, która jest wykorzystywana przez Orzeszkową do wytykania wad będących przeszkodą w budowie pozbawionej niepodległości Polski, bo w zasadzie nic więcej nie robią przez całą książkę poza snuciem się po dworkach szlacheckich. Są to wzory cech ludzkich, których nie należy naśladować. Promowanie tych dobrych postaw jest tłem całej książki i na tym też opiera się cała fabuła, razem z wątkami pobocznymi. Bohaterów książki, tak jak w życiu, spotyka wiele przeciwności losu, które muszą pokonać, aby zrealizować program pracy organicznej i pracy u podstaw.

Książka zdaje się pisana w ramach uświadamiania Polakom, jaka to Ojczyzna i praca dla niej jest ważna, nie wyśmiewam promowanych przez Orzeszkową wartości, ale właśnie m.in. przez to nachalne podporządkowywanie zarówno bohaterów, jak i świata powieści celom propagandowym, książka mojego uznania nie zdobyła. Dodając jeszcze, że fabuła wogóle mnie nie zainteresowała i wydała mi się banalna, uznaję książkę "Nad Niemnem" za jedną z najgorszych, jakie kiedykolwiek przeczytałem, i wystawiam jej najniższą ocenę, jaką można wystawić.