„Pałuba” jest powieścią niezwykle nowatorską jak na tamte czasy; to swoisty eksperyment literacki i wybitna psychoanalityczna historia, która w niektórych swoich poglądach wyprzedziła teorie Freuda (!). Inspiracje do jej napisania z pewnością dała Irzykowskiemu proza Edgara Allana Poego, i kto wie, czy nie Huysmansa. Za życia autora głośno było o niej w prasie. Szeroko omawiano ją w salonach literackich. Doczekała się także wielu złośliwych, nieprzychylnych recenzji. Ba – Irzykowski z gruntu skazany był przez jej poglądy i ideologię na osamotnienie. Trudno się temu dziwić, zważywszy na fakt, iż „Pałuba” wyprzedziła o ponad sto lat swoją epokę. Toteż współcześni Irzykowskiemu nie rozumieli jej - nie trawili tak udziwnionego eksperymentu formalnego. „I w Krakowie są przekonani, że K.I. wyłącznie dlatego napisał „Pałubę”, że mu sfinks – jeśli go miał w ogóle – zdechł na motylice” – pisał Stanisław Brzozowski w swojej „Legendzie Młodej Polski”.

"Pałuba" składa się z historii dwóch małżeństw, które przeżywa bohater. Na ich podstawie Irzykowski szkicuje zmiany w psychice bohatera, jego reakcje i "odchylenia". Te dwa małżeństwa są w równej mierze pretekstem do rozważań nad ludzką egzystencją jak i nad wtórnością życia - jego "beztematycznością".

Jest to również rzecz opowiadająca (podobnie jak "Próchno" Berenta) o związku jednostki ludzkiej ze sztuką.

Współczesna krytyka o niebo życzliwiej odnosi się już do tego eksperymentu powieściowego, jakim jest „Pałuba”. Szeroko omówił ją wybitny współczesny poeta - Adam Ważyk w swoim „Cudownym kantorku”. „W całej formacji modernistów, jeśli można go do niej zaliczyć, Irzykowski był jedynym umysłem analitycznym. W „Pałubie” poddał analizie jednostkę modernistyczną dystansując się do niej jako chłodny badacz” – pisze Ważyk, którego zdaniem działalność autora „Pałuby” i „Snu Marii Dunin” stała się jednym z ważniejszych ogniw w procesie przemian literackich. Trudno zaprzeczyć również innej postawionej przez Ważyka tezie: „„Pałuba” jako studium biograficzne sytuuje się na tle prozy realistycznej i analitycznej”. Warto również zauważyć, że w literaturze polskiej początków XX wieku było tylko dwóch pisarzy analitycznych, dwóch następców Poego i Maupassanta, a byli nimi Irzykowski i Brzozowski…

Powieść "Pałuba" powinna zaliczać się do arcydzieł literatury polskiej. Niestety, została (tak jak cały dorobek beletrystyczny Irzykowskiego) doszczętnie zapomniana...