Oni są wśród nas. Oni, czyli ludzie, którym świat się rozsypał na kawałki. Lub, co gorsza, rozsypuje się stale. Bo, na przykład, najpierw przestali odczuwać przyjemność i „najpyszniejszy napój z najpiękniejszej szklanki smakował jak woda”[1], a potem nawet wstawanie rano z łóżka i zrobienie śniadania okazało się wysiłkiem nie do przejścia. Albo wciąż, w dzień i w nocy, przesuwają im się przed oczami sceny pełne krwi, ognia, huku wystrzałów, trzasku zgniatanej blachy, choć od katastrofy czy bitwy, którą przeżyli, minęły całe miesiące lub lata. Albo widzą i słyszą „na ulicy, w tramwaju, w sklepie”[2], jak nawet przypadkowi przechodnie zmawiają się przeciw nim, śledzą ich lub wyśmiewają. Albo odczuwają przymus nieustannego spisywania sytuacji, w których się mogli ubrudzić (a może ich być nieskończona ilość, „tak, jakby brud był praktycznie wszędzie”[3]) i mycia każdej części ciała, która choćby teoretycznie miała możność się z „brudnym” przedmiotem czy człowiekiem zetknąć, i prania/czyszczenia każdego elementu odzieży czy umeblowania, którego ową „ubrudzoną” ręką czy nogą dotknęli. Albo nabrali przekonania, że każdy kęs jedzenia jest wrogiem, bo rujnuje ich poczucie kontroli nad sobą i otoczeniem. Względnie, na odwrót, że każdy łyk alkoholu lub każdy niuch białego proszku jest przyjacielem, bo na chwilę pozwala o czymś zapomnieć, coś czyni – pozornie – łatwiejszym.

Każda z tych przypadłości może spotkać każdego. Mężczyznę albo kobietę. Dwudziesto-, czterdziesto- albo siedemdziesięciolatka/ę. Nauczycielkę, żołnierza, menedżera, gospodynię domową, programistkę, sportowca. Członka licznej i szczęśliwej rodziny albo osobę samotną jak palec. Z prostego rachunku arytmetycznego wynika, że skoro „co czwarta osoba doświadczyła, doświadcza albo doświadczy kryzysu psychicznego”[4], to każdy z nas ma/miał/będzie miał wśród krewnych i znajomych co najmniej kilkoro dotkniętych takich problemem. Niemożliwe? Nie znamy nikogo takiego? A może jednak znamy, tylko nie chcemy zauważyć jego wstydliwej przypadłości, żeby nie wprawiać się w zakłopotanie? Lub może te osoby nie chcą się przed nikim zdradzać z tym, co je gnębi, żeby na początku nie usłyszeć: „wydziwiasz, weź się w garść” albo „fioła masz czy co?”, a potem „Ale co ty tam wiesz! Ty przecież miałaś/miałeś problemy psychiatryczne! I nie masz racjonalnego osądu”[5]? I czasem zwlekają z poszukaniem pomocy, aż się wydarzy jakaś tragedia… a jeśli nawet nie, to też nie zawsze chcą o swoich przeżyciach opowiadać.

Agnieszce Jucewicz udało się dokonać rzeczy ogromnie ważnej: namówić na szczerą rozmowę jedenaście osób dotkniętych różnymi problemami natury psychicznej, od depresji po schizofrenię, od napadów paniki po anoreksję, alkoholizm i narkomanię. Nie było to łatwe, zwłaszcza, że wszyscy rozmówcy mieli wystąpić otwarcie, przedstawiając się imieniem i nazwiskiem. A jednak zgodzili się podzielić swoimi doświadczeniami, opowiedzieć o tym, co i jak czują, gdy ich zaburzenie dochodzi do głosu, jakie koszty ponoszą lub ponieśli z tytułu choroby, jaka była ich droga do zrozumienia swojego problemu i opanowania go jeśli nie w całości, to do stopnia pozwalającego w jakiś sposób funkcjonować w relacjach społecznych (na mnie największe wrażenie zrobiła opowieść pacjentki z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Owszem, wiedziałam, że to uciążliwe i dla samego chorego, i dla otoczenia, ale nie miałam pojęcia, że może aż tak potwornie rujnować życie). Okrągłego tuzina dopełnia wypowiedź lekarza psychiatry, który naświetla sytuację osób wymagających leczenia psychiatrycznego i wskazuje na czynniki, mogące się przyczynić do poprawy tego stanu. Autorka każdą z tych rozmów prowadzi z wielkim taktem i wyczuciem, starając się jak najbardziej szczegółowo wypytać swoich interlokutorów o kwestie, które warto byłoby przedstawić czytelnikom, jednak w żadnym przypadku nie przekraczając granic przez nich wytyczanych; jeśli ktoś powie: „Nic tutaj już nie dodam”[6] – nie ma naciskania, zagadywania, drążenia, rozmowa płynnie schodzi na kolejne zagadnienie.

To książka bardzo ważna i bardzo potrzebna dla odkłamania mitów związanych z chorobami psychicznymi: dla zrozumienia, że człowiekowi w kryzysie psychicznym nie pomogą połajanki ani dobre rady typu „weź się wyśpij, to ci przejdzie”; że wielu zaburzeń nie da się wyleczyć tak jak anginy czy zapalenia wyrostka, choć na ogół można je opanować i trzymać pod kontrolą na tyle, by osoba chora mogła normalnie funkcjonować; że jednak nawet najnowocześniejsze leki nie na wiele się jej zdadzą, jeśli nie będzie miała wsparcia w swoim środowisku i dostępu do specjalisty, który będzie miał czas, żeby z nią rozmawiać i na bieżąco będzie modyfikował leczenie.
Nie bójmy się tego czytać. Bo jeśli przeczytamy, to zrozumiemy. A jeśli zrozumiemy, to pomożemy, choćby jednej osobie z tych kilku, które w życiu spotkamy; pomożemy albo przynajmniej jej nie skrzywdzimy śmiechem, zniecierpliwieniem, wypychaniem poza nawias „normalnej” społeczności…

[1] Agnieszka Jucewicz, „Czasami czuję mocniej: Rozmowy o wychodzeniu z kryzysu psychicznego”, wyd. Znak Literanova, 2022, s. 240.
[2] Tamże, s. 56.
[3] Tamże, s. 91.
[4] Tamże, s. 353
[5] Tamże, s. 365.
[6] Tamże, s. 108.