Typ recenzji: oficjalna PWN
Recenzent: Natalia M (porcelanka)

Zawsze największe wrażenie podczas odwiedzania starych cmentarzy wywierają na mnie dziecięce mogiły – zazwyczaj zgrupowane w jednej części, niewielkie, z datami na płytach lub tabliczkach startymi przez czas. Dziś zaskakujące wydawać się mogą choroby, które były jedną z przyczyn wyższej, niż obecnie, umieralności dzieci. Można by odetchnąć z ulgą i stwierdzić, że na szczęście wynaleziono szczepionki i tym samym wiele z tych chorób odeszło do historii. Ale zaraz, skąd w takim razie wziął się fenomen ruchów antyszczepionkowych?

„Wojna o szczepionki” to zapis wieloletniego śledztwa dziennikarskiego Briana Deera, skupiającego się na najsłynniejszym lekarzu, który stoi za tą zbiorową histerią. Andrew Wakefield to brytyjski gastroenterolog, którego w 2010 roku pozbawiono prawa wykonywania zawodu. Jego teoria o rzekomym wywoływaniu autyzmu przez szczepionki zapoczątkowała masową rezygnację rodziców ze szczepienia dzieci, co doprowadziło m.in. do powrotu zachorowań na odrę.

Deer w swoim reportażu przedstawia lata poświęcone na docieranie do źródeł i analizę badań przeprowadzonych przez Wakefielda oraz relacjonuje przebieg największych procesów sądowych w sprawach szczepień przeciwko koncernom farmaceutycznym. Brytyjski dziennikarz dociera do rodzin dzieci, będących słynnymi przypadkami medycznymi opisanymi w kontrowersyjnym artykule, który zapoczątkował machinę antyszczepionkową, przytacza poglądy i twierdzenia autorytetów medycznych oraz wyjaśnia metody naukowe, które posłużyły do wysnucia teorii o wywoływaniu autyzmu przez szczepionki.

„Wojna o szczepionki” to niełatwa (bo najeżona medyczną terminologią i opisami skomplikowanych procedur), ale interesująca lektura. Deer pisze z zaangażowaniem i zacięciem o swoich wcześniejszych reportażach i dziennikarskich odkryciach, ale nie robi tego całkiem chronologicznie, co może nieco utrudniać odbiór tekstu i tak wymagającego skupienia od przeciętnego czytelnika, któremu niewiele mówią takie pojęcia jak „sekwencjonowanie”, „reakcja łańcuchowej polimerazy”, „plazmidy” itp. Jednak operowanie fachową terminologią i przybliżanie przebiegu badań ma jasny cel – uświadomić czytelnikowi rozmiar manipulacji, o których czyta i wykazać, że dziennikarz nie wierzy tylko na słowo medycznym autorytetom, ale stara się gruntownie zapoznać z przedmiotem swojego śledztwa.

Ponadto Deer pisze o dramatach ludzkich i ukazuje, w jaki sposób dochodzi do utrzymania autorytetu pomimo braku naukowych dowodów. Początkowo wydawać by się mogło, że nie ma podstaw do kwestionowania tez Wakefielda – był lekarzem, przeprowadził szereg badań naukowych, więc nie powinno dziwić, że pociągnął za sobą rzesze zdesperowanych rodziców, którzy chcieli się dowiedzieć, co dolega im dzieciom. Jednak dlaczego po udowodnieniu mu licznych nieprawidłowości, a wręcz fałszowania wyników badań, nadal ma zwolenników? W „Wojnie o szczepionki” Deer pośrednio porusza ten problem relacjonując swoje spotkania z rodzicami chorych dzieci, oddaje ich rozpacz, poczucie winy i determinację. „Wyglądało to niemal na religię. Jeśli dostajesz wyniki, które ci się nie podobają, ignorujesz rezultaty i idziesz dalej”[1].

Lektura książki brytyjskiego dziennikarza nie pozostawia obojętnym, wywołuje emocje (nie sposób nie współczuć autystycznym dzieciom poddawanym licznym badaniom, co do których przeprowadzenia nie stwierdzono potem żadnych wskazań medycznych) i uświadamia, jak bardzo jesteśmy podatni na manipulację. Paradoksalnie powszechny dostęp do wiedzy i do internetu tylko ułatwia rozpowszechnianie pseudonaukowych teorii i uruchamia zbiorowy strach.

„Wojna o szczepionki” to rzetelny i udokumentowany opis jednego z najbardziej oburzających oszustw w medycynie, żerowania na tragedii chorych dzieci i manipulacji społeczeństwem. Warto przeczytać te kilkaset stron, aby zrozumieć rozmiar tego procederu i łatwowierności w fałszywe twierdzenia, zwłaszcza w obliczu dramatów najbliższych osób.

Ocena recenzenta: 5/6

[1] Brian Deer, „Wojna o szczepionki. Jak doktor Wakefield oszukał świat”, przeł. Katarzyna Bażyńska – Chojnacka, Piotr Chojnacki, Wydawnictwo Poznańskie, 2020, str. 220.