Typ recenzji: Oficjalna PWN

Recenzent: Urszula Janiszyn

Zawodowi historycy, studenci tego pięknego kierunku oraz wszyscy miłośnicy dziejów naszego świata podzielają bezsprzecznie pogląd, że najlepszą i najbardziej kompletną monografią o historii jakże burzliwego XIX stulecia jest wybitne dzieło Jürgena Osterhammela pt. "Historia XIX wieku: Przeobrażenie świata". Ten niemiecki historyk ukazał w nim nie tylko najważniejsze wydarzenia tego stulecia, ale też cały proces ogólnoświatowej zmiany, jaka wówczas nastąpiła. Dziś mamy przyjemność poznać nowe wydanie tej książki, które ukazało się nakładem Wydawnictwa Poznańskiego.

Pozycja ta przedstawia kompleksowe i niezwykle szczegółowe omówienie dziejów XIX stulecia, na które to składają się krwawe wojny i powstania, imperialistyczne zapędy mocarstw i zazwyczaj ponoszone na tym polu klęski, przemiany i rewolucje politycznej myśli oraz systemów sprawowania władz, czy też wreszcie rzecz chyba najistotniejsza - technologiczny postęp w niemalże każdej sferze życia, który popchnął świat do przodu, ale i skierował na niezwykle niebezpieczną ścieżkę zaawansowanej technologicznie wojny. To oczywiście jedynie część z wątków, tematów i kwestii, jakie zostały opisane na ponad 1200 stronach tej książki.

Ta monumentalna pozycja dzieli się na kilka głównych części, które prowadzą nas przez dzieje tytułowego stulecia. I tak pierwsza z nich - "PRZYBLIŻENIA" - stanowi swoiste wprowadzenie w lekturę, wyjaśniając nam pojęcie czasu, umiejscowienia w nim omawianego stulecia oraz wskazując geograficzną płaszczyznę, na której skupi się dalsza część relacji. To także odniesienia do historycznej metodologii, roli różnego rodzaju źródeł oraz możliwości medialnego uchwycenia owej epoki.

Druga część monografii nosi tytuł "PANORAMY" i skupia się na politycznym oraz społecznym ujęciu XIX wieku. Tu autor omawia takie kwestie i pojęcia, jak demograficzne przemiany na początku tytułowego stulecia; standardy i dramaty codziennego życia - z głodem, chorobami, powszechnym wyzyskiem na czele; proces postępującej urbanizacji z rozkwitem miast w pierwszym rzędzie; wreszcie zagadnienie triumfu imperializmu i kolonializmu, który osiągnął wówczas swoje apogeum. Również w tym rozdziale znajdziemy omówienie największych wojen i rewolucji, jakie miały miejsce w XIX stuleciu i odcisnęły już na zawsze swoje piętno na przyszłych dziejach świata.

Trzecia i ostatnia część książki - "TEMATY", przedstawia najbardziej interesujące i zarazem najważniejsze zagadnienia każdej epoki, czyli przemysł i jego technologiczną ekspansję, rozwój nauki na wielu polach, przemiany w zakresie społecznych norm i praw - na czele ze zmianą stosunku względem niewolnictwa, emancypacją kobiet, początkami antysemityzmu, czy też wreszcie wiarą i religią, która w znacznym stopniu wpłynęła na historię omawianej epoki. I nie da się ukryć, że to właśnie ta ostatnia część wydaje się najbardziej intrygującą z punktu widzenia czytelnika, gdyż podejmuje najpopularniejsze i najbliższe zwykłym ludziom tematy.

Co wyróżnia tę monografię z szeregu innych historycznych podręczników i książek o dziejach XIX wieku...? Myślę, że przede wszystkim dwa aspekty - barwne przekazanie wiedzy przez autora, jak i również bogactwo graficznych dodatków, wypełniających strony tej pozycji. Co do pierwszego aspektu, to nie sposób nie docenić sposobu narracji Jürgena Osterhammela, który nie mówi o historii w klasycznym, akademickim stylu, lecz czyni to za pomocą bardzo przystępnego, łatwego w odbiorze i codziennego języka. Poza tym omawia on w szczegółowy sposób każde z zagadnień, dzięki czemu nawet osoba niezajmująca i niepasjonująca się na co dzień historią bez trudu odnajdzie się w tej lekturze. I jest w tym jakieś podobieństwo do literackiego reportażu, co w mej ocenie stanowi jak najbardziej pozytywny aspekt.

Jeśli chodzi zaś o stronę edytorską, to zachwycają nas w tym względzie różnego rodzaju fotografie, grafiki, tabele, czy też mapy, które dopełniają treści i pozwalają ją zobrazować. I znów można powiedzieć, że dzięki temu książka staje się ciekawszą, pełniejszą i przyjemniejszą w odbiorze. Nie da się bowiem ukryć, że ujrzenie na własne oczy postaci słynnego władcy, ilustracji przebiegu wielkiej bitwy, czy też choćby zdjęcia ważnego obiektu architektonicznego, daje nam często więcej niż dziesiątki słów.

Monografia Jürgena Osterhammela "Historia XIX wieku: Przeobrażenie świata" to coś więcej aniżeli podręcznikowe ukazanie dziejów tytułowego stulecia. To przede wszystkim próba uchwycenia, zrozumienia i wskazania najważniejszych przemian tego okresu, które wpłynęły na całkowitą zmianę świata. I w mej ocenie próba się powiodła: lektura pozwala nam uzmysłowić sobie skalę owego przeobrażenia, jak też poznać źródła, z których wywodzi się nasz współczesny świat oraz nasze podejście do podstawowych wartości i kwestii światopoglądowych. To wspaniałe kompendium wiedzy i trafna analiza historycznych przemian.

Ocena recenzenta: 6/6