W naszej literaturze istnieje spora tradycja pisania o emigracji, mniej więcej od XIX wieku doświadczenie Polaka na obczyźnie pojawia się na kartach powieści, poematów, esejów etc. Silną reprezentację znajdziemy w prozie po 1989 - często na poły autobiograficzne wynurzenia tych, którzy z PRL-u uciekali na Zachód, im dalej, tym lepiej. Dużo mniej miejsca poświęcono przemytnikom, których nie brakowało. Oprócz słynnego "Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy" Sergiusza Piaseckiego nie znajdziemy wielu książek zajmujących się przede wszystkim żywotem przemytnika. A przecież, gdy będziemy mówili o PRL-u (nie tylko jako o czasie, ale i przestrzeni), znajdziemy mnóstwo zabawnych lub sensacyjnych opowieści o wyprawach na handel do NRD, Berlina Zachodniego, na Węgry itd. Max Cegielski w swojej najnowszej powieści "Prince Polonia" otwiera natomiast czytelników na zupełnie inny świat, świat polskich "przewalaczy" magnetowidów i złota w Indiach.
Sam Cegielski temat Indii zna od podszewki, ponieważ sporo czasu tam spędził, napisał także książki związane z tym rejonem świata (bardziej autobiograficzna "Masala", reportaż o Pakistanie "Pijani bogiem"). W Polsce organizował wystawy związane z kulturą indyjską i kontaktami polsko-indyjskimi. W "Prince Polonia" opisuje doświadczenia dwóch młodych chłopaków ze Szczecina, Radka i Janka, którzy w drugiej połowie lat 80. próbują znaleźć dla siebie miejsce. Nie jest takie dziwne, że widzą się poza granicami Polski i po przygodach z wyjazdami do państw bloku wschodniego na małe przewały na towarach deficytowych decydują się wspólnie, choć z nieco innych pobudek, wyruszyć znacznie dalej, do egzotycznych Indii.

Czytelnikom niezwykłe wydadzą się opisy przemytniczych procederów i stylu życia, które mogą działać jak zew do pozostawienia wygodnego życia na etacie, by ruszyć w nieznane, przemycać przez granicę to, co przynosi największy zysk i czuć buzującą we krwi adrenalinę. Pod tym względem lektura na pewno okaże się odkrywcza i wywoła uczucia podobne do tych znanych z lektur awanturniczych i przygodowych. Brakuje tu jednak uroku pieszej wędrówki w blasku księżyca przez zielone leśne granice, mającej magnetyczną moc dla fanów prozy Piaseckiego sprzed niemal stu lat. W "Prince Polonia" ciszę zastępuje hałas delhijskiego targu, zieloną granicę zatłoczone lotnisko, a na piechotę trzeba dojść jedynie przez terminale i bramki. Trzeba jednak oddać Cegielskiemu, że z reporterską rzetelnością opisuje sposoby "przewalania" elektroniki i "żółtka", czyli złota. Dla porównania można zerknąć do wydanej w ubiegłym roku książki Cezarego Borowego "Spowiedź Hana Solo: Byłem przemytnikiem w Indiach", by zobaczyć, że wspomnienia autora nakładają się z opisami Cegielskiego, co stanowi ogromny atut "Prince Polonia". Nie będę jednak ukrywał, że na gęsto zapisanych 400 stronach kolejnych przemytów było sporo, a Cegielski nie oszczędzał szczegółów dotyczących ilości, rodzaju oraz cen przemycanych produktów, co na dłuższą metę staje się nużące, choć wpływa korzystnie na budowanie wiarygodności świata przedstawionego.

W powieści równorzędnym wątkiem obok indyjskiego jest ten szczeciński, w którym dowiadujemy się o przeszłości Radka i Janka, ich znajomości licealnej, o wielkiej niespełnionej miłości, mającej wpływ na chłopaków jeszcze wiele lat później, o ważnych wyborach, o poszukiwaniu własnej drogi w przestrzeni pełnej nijakości i pustki. I choć te początki historii bohaterów są niezwykle wciągające, to sam Szczecin i PRL na kartach powieści wydały mi się tylko reklamami i pocztówkami z lat 80.; podczas lektury brakowało mi tam prawdziwego życia. Problemy Radka i Janka oraz bohatera zbiorowego pod postacią młodzieży szczecińskiej szkoły nie wychodzą poza to, co wszyscy już o PRL-u wiemy. Wszyscy są nieszczęśliwi, nie widzą przyszłości w ustroju, mają dosyć biedy i szarości życia - chcą całkowitej wolności, szaleństwa, seksu, alkoholu i narkotyków. Nie pomagają tu także dialogi, które zdają się sztywne, jak wklejone w usta typowego bohatera danej epoki, a cytaty ze sztandarowych piosenek wplecione w zdania wyglądają często sztucznie. Dlatego najjaśniejszym punktem tego wątku jest miłość do koleżanki, Magdy K., która odgrywa rolę symbolu Zachodu, bo przyjechała z Reichu ze swoim ojcem i wygląda jak z okładki niemieckiego “Bravo Girl”, które czyta w oryginale i bez skrępowania mówi o seksie. W szaleńczych próbach ucieczki od codzienności dziewczyna będzie traktowana przedmiotowo, choć ma do zaoferowania dużo więcej ponad zachodni szwung. Trójkąt Magda-Janek-Radek dodaje tej pozbawionej koloru fotografii barw, które bohaterowie zobaczą dopiero na indyjskim targu i w Singapurze. Dzięki tej miłości powieść Cegielskiego przestaje być tylko książką o przemytnikach czy latach 80., ale staje się książką o stracie, chęci zapomnienia i imponowania, o nostalgii i poszukiwaniu nowej drogi.

"Prince Polonia" nie byłby powieścią tak interesującą, gdyby nie zabieg narracyjny użyty przez autora. Cegielski prowadzi narrację z trzech punktów widzenia: wydarzenia poznajemy z opowieści Radzia oraz Janka, a także trzecioosobowego narratora, którego możemy utożsamiać z reporterem tworzącym książkę o historii polskich przemytników w Indiach. Zabieg ten jest nie tylko efektowny, ale także efektywny i kolejne zmiany w punktach widzenia oraz przerzucanie ciężaru na innego z bohaterów działają na plus.

"Prince Polonia" okaże się na pewno świetną propozycją lekturową na czas urlopu, a oprócz rozrywki, zapewni nam sporą dawkę wiedzy i pozostawi tęsknotę za nieskrępowaną podróżą. Dla dojrzalszych czytelników może być także okazją do sentymentalnej podróży w lata 80.

Recenzja została opublikowana również na innych stronach internetowych