"Siostry krzyżowe" to arcyciekawa, zarówno pod względem tematyki, jak i stylu, powieść Aleksego Riemizowa. Jak sądzę, pisarz nie jest znany, a ja też zetknęłam się z nim przypadkowo w trakcie przeglądania oferty jakiegoś antykwariatu. To właśnie tytuł książki mnie zaciekawił.

Kim był Riemizow?
Z dość obszernego posłowia wynika, że Aleksy Riemizow, urodzony w 1877 roku w Moskwie w rodzinie kupieckiej, który studiował na wydziale fizyczno-matematycznym uniwersytetu moskiewskiego, uważany jest za jednego z największych prozaików rosyjskich XX wieku. Życie miał trudne, bowiem jego połowę spędził na emigracji; odkąd w 1921 roku opuścił Rosję, to - mimo przyjęcia w 1948 roku obywatelstwa radzieckiego - już nigdy do kraju nie wrócił. Najpierw mieszkał w Berlinie, skąd w 1923 roku przeniósł się do Paryża i tam zmarł w 1957 roku. Na powrót do kraju nie pozwolił mu zły stan zdrowia, do którego przyczyniły się lata paryskiego ubóstwa, oraz osamotnienie po śmierci żony i córki. Miał tu jednak również znaczenie fakt, że Riemizow był płodnym pisarzem, a w ZSRR nie miał perspektyw wydawniczych. To na emigracji stworzył przeważającą większość swej prozy. Wydał w tych latach aż 45 książek, wśród których znalazły się najbardziej dojrzałe, ale i najśmielsze artystycznie dzieła. Riemizow był twórcą wszechstronnie utalentowanym. Pisarz, ale i niepospolity rysownik, którego cenił sam Picasso, występował również jako aktor i śpiewak. Jego pisarstwo ukształtowało się pod wyraźnym wpływem Gogola, Dostojewskiego i Leskowa. Wśród 80 książek, które napisał,/b występują: powieści, eseje, stylizowane latopisy, legendy i apokryfy.

Jak można przeczytać w obszernym posłowiu, "Siostry krzyżowe", pierwsza wydana w polskim przekładzie powieść Aleksego Riemizowa, to jeden z czołowych utworów z pierwszego okresu jego działalności. Riemizow zesłany w 1896 roku na dwa lata w głąb Imperium Rosyjskiego za udział w demonstracji studenckiej, poznał doskonale ludzi i ich życie w prowincjonalnych mieścinach oraz stosunki tam panujące. Ta wiedza okazała się dla jego twórczości bezcenna. Riemizow wyróżniał się z inteligenckiego kręgu symbolistów właśnie swym doświadczeniem konkretnego życia, znajomością kraju, nizin społecznych, obyciem z folklorem wiejskim i miejskim. A cała jego twórczość nacechowana była fascynacją folklorem i literaturą średniowieczną. To wszystko zawarł również w swych "Siostrach krzyżowych", które są bardziej przypowieścią niż powieścią, przypowieścią "odwołującą się do mitu ewangelicznego - misterium śmierci i zmartwychwstania, krzyżowej męki ludzkiego życia"*.

Akcja książki rozgrywa się w w 1905 roku w Petersburgu, w okresie przedwielkanocnym. Głównym bohaterem książki jest Piotr Aleksiejewicz Marakulin, który po pięciu latach pracy, zamiast otrzymać spodziewaną premię przed Wielkanocą, po kontroli zostaje nagle zwolniony. W związku z tym popada w tarapaty finansowe, stając się bezdomnym, a na dodatek cierpi psychicznie z powodu niesprawiedliwości, jaka go jego zdaniem spotkała. W końcu wynajmuje mieszkanie w kamienicy niejakiego Burkowa i tam na jego drodze staje siedem różnych kobiet, z których każda, naznaczona własnym losem, dźwiga krzyż odrębnego cierpienia.

Skąd tytuł książki?
I tu muszę znów powołać się na posłowie, z którego dowiedziałam się, że miano "sióstr krzyżowych" nosiły w dawnej ruszczyźnie kobiety, które zamieniając się chrzestnymi krzyżami (czyli krzyżami otrzymanymi na chrzcie świętym i noszonymi na piersi) wstępowały w duchowe pokrewieństwo. Było jednak również drugie objaśnienie tego wyrażenia, które mówiło, że to siedem boleści Panny Marii stojącej pod krzyżem, inaczej siedem mieczów w sercu Matki Boskiej. "Siostrami krzyżowymi" w powieści Riemizowa są więc te kobiety, z którymi obcując, Marakulin z czasem przejmuje na siebie ich cierpienia.

"Siostry krzyżowe" to mroczna przypowieść z elementami groteski o ludzkiej nędzy i cierpieniu. Książka, w fabule której ogromną rolę odgrywa krzyż jako symbol cierpienia, ale i zmartwychwstania, a wróżby i sny determinują życie głównego bohatera. Pisane nowatorskim, specyficznym stylem, nie są w odbiorze najłatwiejsze, ale mimo to warte przeczytania zarówno z powodu intrygującej fabuły, jak i obrazu Petersburga z początków XX wieku wraz z jego warstwami społecznymi wywodzącymi się z różnych środowisk i różnych części Rosji.




* Aleksy Riemizow, "Siostry krzyżowe", przeł.A.Pomorski, wyd. Czytelnik, 1985, z okładki.