Może dlatego, że "Nad Niemnem" przeczytałam jako lekturę, nie mogę pozbyć się wrażenia, że ta książka ma wręcz propagandowy charakter. Cała warstwa salonowa jest ośmieszona, ukazana jako gnuśna, znudzona, wzgardliwa w stosunku do innych. Wystarczy wspomnieć takie postacie jak Zygmuś Korczyński - niedoszły artysta-malarz, znudzony życiem Teoś Różyc (morfinista!), czy chora na "globusa" pani Emilia. Przeciwstawiona tym "cywilizowanym" - jak nieustannie podkreśla wuj Darzecki - ludziom jest warstwa najniższa, chłopi, Bohatyrowicze. Chociaż prowadzą skromne i często ubogie życie, pomimo ciężkiej pracy ukazani są jako ludzie szczęśliwi i weseli. Opisy żniw i innych prac wiejskich zachęcają wręcz do chwycenia w ręce sierpu i za przykładem Justynki rzucenia się w wir pracy. Trudno mi stwierdzić, czy Orzeszkowa kiedykolwiek miała przyjemność brać udział w pracach rolniczych, bo o tym w szkole nie uczą. Ta mitologizacja powstania, wyniesienie poległych do rangi świętych i męczenników. Jeszcze wystarczy do całości dodać Witolda, młodego zapaleńca, przedstawiciela nowego pokolenia i nowej filozofii życia, aby całkiem jasnym stały się intencje autorki, praca u podstaw, praca organiczna, etc., etc. Nawet miłość głównych bohaterów, panny z dworu i chłopa, ma swoje znaczenie.

Mimo wszystko książkę przeczytałam z przyjemnością. Fabuła jest wielowątkowa i ciekawa, a barwne opisy wzbogacają treść. Niestety! Wielu polonistów przerabiając tę lekturę nie zwraca uwagi na te walory ciekawej przecież książki.