Wielka i monumentalna powieść, którą nie wyobrażam sobie, żeby czytać w wersji skróconej, choć przyznam się, że wiele opisów i rozważań przekartkowałam... Ale są ważne i je uwzględniłam w myśleniu i tym dziele.

Uczyłam się o tej książce, a wykładowcy podkreślali z wykrzyknikiem, że to nie jest powieść pozytywistyczna, ale romantyczna. Teraz wiem już dlaczego. A dlaczego tyle lat czekałam z jej przeczytaniem? Bo jest ogromna! Podczas semestru z literaturą romantyzmu nie starczyłoby mi czasu na inne książki.

Śmiem twierdzić, czy raczej podejrzewać, że to najlepsza powieść jaką napisano. Rosjanie pisali świetnie, Niemcy, my Polacy też, Anglicy (oj), ale to jest wielkie dzieło, przemyślane, znakomicie napisane, piękne i mądre.

W częściach fabularnych czyta się ją jednym tchem. Wspaniale autor operował sytuacjami i przedmiotami dla podkreślenia przeżyć bohaterów, albo żeby wywołać humor sytuacyjny lub pokazać symbolikę postaci. To było mistrzowskie. Postacie są zróżnicowane, ciekawe, a ich losy wzruszają do głębi. I już na tym mogłabym zakończyć przy pisaniu o powieści współczesnej, już to byłoby osiągnięciem, że książka jest i mądra i ciekawa jednocześnie. To nieczęsto się zdarza, bo albo powieści są nudne albo ciekawe. Albo mądre albo fajne, nic jednocześnie. Natomiast u Hugo można dopatrzyć się wszystkiego, co tylko można żądać od wielkiej powieści. Nawet podwójne zakończenie i grę z czytelnikiem. Już kończy w sposób smutny, już wyjmujemy chusteczki, a tu nagle bach, wrzuca wydarzenie i odwraca kota ogonem. Znakomite.

Ale nie tylko dlatego oceniłam "Nędzników" jako najlepszą powieść świata, ale dlatego, że autor posługując się wciągającą fabułą i ciekawymi postaciami snuje swoją ocenę wieku XIX, swoją historiozofię dziejów. Gdy uczyłam się o wieku XIX we Francji, to te ciągłe rewolucje były najgorsze. Ciągle coś u nich wrzało. Dla mnie i w ogóle dla Polaków, Francja to wojna w 1939 roku, którą oni poddali walkowerem... Dla filozofa Hugo Francja XIX wieku odzwierciedlała dążenie ludzi i narodów do postępu, ale i krzyk rozpaczy nędzarzy, który, jak słusznie przepowiedział Hugo, w razie niewysłuchania przez państwa i władców, groził rewolucją... Czerwone sztandary, które opisuje Hugo, sprawdziły się jak przepowiednia Nostradamusa w Rosji w 1917 i później.

Hugo snuje też mądre i wciąż aktualne rozważania na temat bolączek Kościoła, ale i mówi o tym, że Bóg-Opatrzność-Siła Wyższa-Los kieruje światem i losami ludzi, często robiąc nam psikusy, ale częściej oddając sprawiedliwość. Czy zawsze? Chyba nie, bo "mendy" zawsze wypłyną i będą szkodzić.
Nie sposób nie zwrócić uwagę na głębię spojrzenia Hugo w naturę ludzką. On nie zatrzymuje się na pochodzeniu, majątku, sytuacji społecznej, ale szuka w człowieku motoru postępowania, tej najgłębszej istoty. I jego ocena ludzi jest taka, że mamy w sobie i dobro, i zło, a od sytuacji i od ludzi, których spotkamy, zależy to, jacy się staniemy. Dlatego los Jana Valjean tak wzrusza, dlatego tak porusza postać Gavrochea i jego siostry, że człowiek odnosi to do życia i widzi, że często tak bywa, że ktoś, kogo ocenimy pochopnie ma w sobie większy potencjał niż nam się zdaje, a dzieci nędzników często zaskakują na plus. Ale wracając do podwójnego zakończenia, nie sposób nie odnieść wrażenia, że autor daje czytelnikowi pstryczka w nos i pokazuje, że są możliwe dwie opcje: sprawiedliwa i niesprawiedliwa.

Do rozważań dodam jeszcze uwagę o języku powieści. Wspaniały, urozmaicony i pełen sentencji, które sobie zapisałam, bo to złote myśli na każdą okazję. O wprowadzeniu słownictwa żargonowego do powieści, autor-narrator nie omieszkał się sam pochwalić...

Gatunkowo to miks gatunków, bo poza powieścią mamy dysputę filozoficzną, epos i wiele innych. Grunt, że znakomite i że wciąż kochamy to czytać.


Recenzja nie podlegała korekcie redaktorów BiblioNETki.