„Guernica” Picassa jest świadectwem ludzkiego okrucieństwa, jest krzykiem protestu wobec wojny i rozpaczliwym wołaniem jej ofiar. Nie pamiętam, czy pierwszy raz zobaczyłam obraz Picassa, czy też najpierw poznałam historię doszczętnego zburzenia w wyniku bombardowania w 1936 roku najstarszej stolicy Kraju Basków. Na pewno jednak obraz w jego autentycznych wymiarach oglądałam już po tym, kiedy tragiczny los mieszkańców miasteczka był mi znany. Wywarł wtedy na mnie wstrząsające wrażenie.

Patrząc na ten obraz teraz, po przeczytaniu powieści Fernanda Aramburu „Patria”, dostrzegam w nim także wizję przyszłości – przemoc i terror zagościły w Baskonii na dłużej a przeszłe ofiary stały się mścicielami siejącymi zgrozę i śmierć w imię wolności i sprawiedliwości. Nakręcona spirala nienawiści zagarniała coraz to nowych ludzi, niszczyła przyjaźnie, rozbijała rodziny. Wydawało się, że nic jej nie powstrzyma, bo na przemoc odpowiadano przemocą i w tej walce, jak w każdej wojnie, nie było i nie mogło być wygranych i przegranych; raniła swoich i obcych w tym samym stopniu.

Akcja powieści Fernando Aramburu toczy się w latach 1980 – 2011 w małym miasteczku w pobliżu San Sebastián, kiedy to organizacja ETA walcząca o uniezależnienie się Kraju Basków spod władzy Hiszpanii i Francji siała postrach i śmierć dokonując terrorystycznych zamachów. Dopiero w 2011 roku ETA postanowiła zawrzeć rozejm z organami państwowymi i zawiesić swoją działalność. Nie jest to jednak opowieść o samej przestępczej organizacji, lecz o zwykłych ludziach, którzy zostali w tę walkę uwikłani – to losy dwóch zaprzyjaźnionych baskijskich rodzin, które nagle zostały postawione po przeciwnych stronach barykady, co zniszczyło nie tylko związki pomiędzy nimi, lecz także naruszyło ich własne więzi rodzinne.

Wydaje mi się, że najlepiej o tej książce, przyczynach i celu jej powstania, opowie jedna z pojawiających się w niej postaci – pisarz – alter ego Aramburu? – który na jednym ze spotkań poświęconych ofiarom terroryzmu i przemocy terrorystycznej wyjaśnia przesłanie, które towarzyszyło powstaniu jego powieści:

„[…] pomysł stworzenia za pomocą fikcji literackiej świadectwa okrucieństw popełnionych przez grupę terrorystyczną wyniknął w moim przypadku z podwójnej motywacji. Z jednej strony z empatii, którą odczuwam w stosunku do ofiar terroryzmu, z drugiej – z całkowitej niechęci jaką wzbudza we mnie przemoc i jakikolwiek przejaw agresji skierowany w praworządne państwo. […]

Potępiam zbrodnie popełnione pod pretekstem politycznym, w imię ojczyzny, kiedy garstka uzbrojonych ludzi przy haniebnym wsparciu pewnej części społeczeństwa decyduje, kto należy do tej ojczyzny, a kto powinien ją opuścić albo zniknąć. Napisałem ją bez nienawiści do języka nienawiści, braku pamięci i zapomnienia, które zaistniały wśród tych, którzy próbują wymyślić historię na poparcie swoich idei i przekonań totalitarnych.[…]

Kiedy pisałem tę książkę, kierowało mną również pragnienie, żeby przekazać ludziom pozytywny obraz literatury i sztuki, a tym samym to, co jest w nas dobre i szlachetne. Chciałem zwrócić uwagę na godność ofiar ETA jako pojedynczych jednostek, a nie jako zwykłych liczb w statystykach, w których znikają ich imiona i nazwiska, konkretne twarze i charakterystyczne cechy tożsamości każdej z nich. […]

Starałem się uniknąć dwóch moim zdaniem największych niebezpieczeństw, jakie czyhają w tego rodzaju literaturze: z jednej strony popadania w patetyczny, sentymentalny ton, a z drugiej wykorzystywania fabuły do zajęcia wyraźnego stanowiska politycznego, Uważam, że do tego służą wywiady, artykuły prasowe…[2]”.


Wydaje mi się, że Fernando Aramburu udało się spełnić wszystkie założenia, które przyjął fikcyjny pisarz. To napisana pięknym językiem opowieść o zwykłych ludziach żyjących w wyjątkowo trudnych czasach.


- - -
[1] Patria (Aramburu Fernando), przeł. Karolina Jaszecka, Sonia Draga, 2018, s. 556.
[2] Tamże, s. 555–556.

Tekst także na moim blogu: http://okres-ochronny-na-czarownice.blogspot.com