„Nigdy się nie poznali.
Ani wtedy, ani dziś – zupełnie sobie obcy.
A między nimi – inni. Tak samo obcy i tak samo nasi.
Ich losy zupełnie odmienne, odległe, a jednak – równoległe.
Złączone historią.
Wspólne i obce.
Polskie i żydowskie.
Homoseksualne”[2].

Remigiusz Ryziński – autor świetnie przyjętego reportażu „Foucault w Warszawie” – powraca z kolejną książką. „Dziwniejsza historia” dotyczy życia osób LGBT w trakcie wojny, po wojnie i w późnym PRL-u. Wojna i dojrzewanie do własnego homoseksualizmu? To temat rzadko poruszany, można rzec: niewygodny. Śledzimy losy kilku postaci – przede wszystkim profesora Michała Głowińskiego, wybitnego teoretyka literatury, Huberta, a także m.in. Jurka z Podkowy Leśnej, lesbijki Romy czy Lulli – najstarszej polskiej drag queen.

Dziwniejsza historia? Na pewno niewyeksponowana w podręcznikach. Tkwi w tym tabu, które Ryziński próbuje przełamać. Pokazuje, że antysemityzm i homofobia to pojęcia nieodległe od siebie. Na podstawie spotkań z bohaterami reportażu i badań archiwaliów snuje opowieść zdumiewającą, pełną najróżniejszych barw. Bo są tu i prywatne, i zbiorowe dramaty, i zdarzenia szczęśliwe, i afirmacja własnej osobowości, i ucieczka przed nią, i poszukiwanie szczęścia, i wątki kryminalne, i pieprzne anegdotki przypominające charakterem te, które znalazły się w „Lubiewie”. Bo życie osób LGBT było niejednoznaczne, jeden z bohaterów twierdzi, że lepsze, bo:

„Tajemnicze i pełne czegoś niebezpiecznego, czegoś, co jednocześnie przeraża i podnieca, co szybko staje się niezbędne – jak narkotyk. Zwłaszcza w szarości dnia codziennego. W tych popieliskach, tych gruzowiskach, a potem w tych czerwonych kolorach polityki, w relacjach z ludźmi, niebezpośrednich”[3].

Mimo wszystko bohaterowie muszą się mierzyć z napiętnowaniem społecznym, strachem, poszukiwaniem samych siebie.

Ten reportaż ukazuje kawał historii Polski – może to jej odsłona wstydliwa, może niewygodna, może przeciwstawiająca się pewnym mitom i narracjom, a zatem przemilczana, ale jednak niezaprzeczalna. Sporo tu informacji podanych ze swadą. Szkoda tylko, że całość jest przesadnie chaotyczna, a niektóre postaci zostają zepchnięte właściwie do tła. Wydawałoby się, że tak interesujący materiał dałoby się lepiej „ujarzmić”. Widać tu pośpiech w spisywaniu. Jednak mimo pewnych wad konstrukcyjnych, książka Ryzińskiego to przede wszystkim ważna pozycja przybliżająca historię LGBT w wersji rodzimej i niełatwego budowania tożsamości w opozycji do "obowiązujących" sposobów na życie. Pozycja bardzo potrzebna.

[1] Remigiusz Ryziński, „Dziwniejsza historia”, Wydawnictwo Czarne, 2018, s. 51.
[2] Tamże, s. 14.
[3] Tamże, s. 212.