Gdyby nie „Mali bogowie 2”, chyba nie przeczytałabym tej książki, odstręczona podtytułem „O znieczulicy polskich lekarzy”. Oczywiście wspomniane zjawisko wśród lekarzy także występuje, tak jak wśród przedstawicieli każdego zawodu, z definicji obejmującego jakąś formę pomocy ludziom (duchownych, psychologów, policjantów), i wśród wszystkich, którzy teoretycznie mogliby komuś pomóc/ udzielić wsparcia. Ale wbrew pozorom nie jest to takie częste, jak by mógł ów tytuł sugerować, dlatego obawiałam się, że autor poszedł za powszechnym dziś trendem obwiniania lekarzy o wszystko, włącznie z rzadkimi powikłaniami, których wystąpienia nie sposób przewidzieć, czy z problemami wynikającymi z zatajenia przez pacjenta ważnych informacji lub zlekceważenia zaleceń.

Po lekturze drugiej części cyklu medycznego Pawła Reszki zmieniłam zdanie i sięgnęłam także po pierwszą. I już wiem, że „Mali bogowie” to nie atak na lekarzy, tylko chyba pierwsza w Polsce rzetelna próba ukazania prawdy o tym zawodzie. Inni reporterzy przedstawiali tę lepszą jego stronę: satysfakcję związaną z dokonywaniem pionierskich operacji, testowaniem nowatorskich metod leczenia, nauczaniem studentów. Ale polska służba zdrowia („w cudzysłowie, bo my, lekarze, nie lubimy tego określenia”[1]) to nie tylko sławy zajmujące najwyższe stanowiska w renomowanych klinikach. To także ci, którzy całe swoje zawodowe życie spędzają w przychodniach rejonowych i na izbach przyjęć miejskich szpitali. A ich rzekoma znieczulica to najczęściej potworne zmęczenie, pomieszane ze swego rodzaju zesztywnieniem emocji, będącym reakcją obronną organizmu. Zmęczenie nie tyle wysiłkiem fizycznym – choć zwłaszcza w dyscyplinach zabiegowych i on wchodzi w grę – ile ogromnym obciążeniem psychicznym, związanym ze spoczywającą na lekarzu odpowiedzialnością. Jeśli stolarz jedną nogę od krzesła zrobi krótszą o trzy milimetry, klient złoży reklamację i rzemieślnik będzie musiał element wymienić, tracąc własny czas i materiał; tylko tyle. Jeżeli chirurg przyłoży skalpel trzy milimetry bliżej lub dalej, niż trzeba, jego pacjent może wprost ze stołu operacyjnego trafić do kostnicy, w korzystniejszym przypadku stracić nerkę, oko lub władzę w nogach. Wtedy już nic się nie da wymienić na takie samo, tylko nieuszkodzone, w żadnym czasie i za żadne pieniądze. Błąd może popełnić każdy i przy każdej medycznej czynności – zbieraniu wywiadu, badaniu, wypisywaniu recepty, operacji mózgu, opisywaniu zdjęcia, przymrażaniu brodawek – niezależnie od tego, jak mocno przykładał się do nauki, bo też najczęściej błąd nie wynika z niedouczenia, tylko z niewyspania („ciurkiem po dwie, trzy doby (…), siedemnaście permanentnych dyżurów w miesiącu”[2]), z głodu („…czuję, że muszę coś zjeść. Jak nie zjem, to koniec, padnę na pysk. W końcu już szesnasta. Kiedy jadłem? O siódmej?”[3]), z pośpiechu („Piętnaście minut nie wystarcza. (…). W końcu jeśli każdemu będzie chciał wytłumaczyć, to ludzie w kolejce go zabiją, bo czekają, czekają, a lekarz przyjmuje jak ten ślimak. Dostanie ochrzan od szefa, bo co to jest, że kolejka taka długa i ludzie zdenerwowani”[4]), z obawy przed represjami za trwonienie finansów placówki („bo gdy słyszę od ordynatora, że mam nie zlecać, bo dyrekcja później ma pretensję, to co robić?[5]), z tego, że nie najlepiej się myśli z gorączką i zatkanym nosem (a jak tu wziąć zwolnienie, skoro wiadomo, że żaden kolega nie przyjmie dodatkowych 30 czy 50 pacjentów, nie wykona ekstra pięciu zabiegów, bo sam pracuje na granicy wytrzymałości?). I ta świadomość tkwi w każdym lekarzu, niezależnie od specjalności, miejsca pracy, wieku, płci, obywatelstwa (przeczytajcie „Rok interny” Cooka*, „Lekarzy” Gordona, „Będzie bolało” Kaya). Tyle że w jednych krajach jest to głównie rozterka – „czy ja dobrze zrobiłem, czy niedobrze? Czy ktoś tam może umiera?”[6], a w innych, w tym w Polsce, także „blady strach”[7], bo przy każdym niepowodzeniu „ktoś musi być winny i skazany”[8].

Niektórzy przy tym wszystkim popadają w pułapkę konsumpcjonizmu („Skoro tyle pracują, rozwala im się życie osobiste, to niech przynajmniej mają wszystko, co najlepsze”[9]”), inni sięgają po alkohol i leki nasenne na przemian z pobudzającymi. Jeszcze inni jakoś wytrzymują, choć część z nich powinna skorzystać z pomocy kolegów pewnej specjalności („Już na samą myśl o dyżurze i przyjmowaniu pacjentów robi mi się niedobrze”[10]; „ona [pacjentka – przyp. rec.] odebrała mi radość leczenia ludzi. (…) Nie jestem w stanie zaufać pacjentom”[11]), i gdyby mieszkali na przykład w Szwecji, to po taką pomoc by się udali i dostali półroczne zwolnienie na regenerację sił psychicznych. Ale w kraju, gdzie „lepszy zmęczony lekarz [a to znaczy także: wypalony, sfrustrowany, znerwicowany – przyp. rec.], niż żaden”[12], to się nie zdarzy.

Czy taka książka cokolwiek da pacjentom? Choćby ją cała Polska przeczytała, lekarzy od tego nie przybędzie, a obecni w systemie nie zyskają nagle cudownych mocy, które by im pozwalały w ciągu ośmiu godzin perfekcyjnie obsłużyć setkę chorych, równocześnie poprawiając jakość leczenia i skracając kolejki. Ale może ci, którzy przeczytają, zastanowią się chwilę, zanim – czekając w tych kolejkach – warkną: „Jakim prawem pani wychodzi z gabinetu? My czekamy!”[13], zanim, już po wejściu do gabinetu, na pytanie, co im dolega, odpowiedzą: „to nie powinno pani obchodzić, ja chcę skierowanie”[14]. A lekarzowi, niepotraktowanemu przykrymi słowami, łatwiej będzie okazać im zrozumienie i empatię. To tylko tyle, ale może i aż tyle…

[1] Paweł Reszka, „Mali bogowie: O znieczulicy polskich lekarzy”, wyd. Czerwone i Czarne 2017, s. 246.
[2] Tamże, s. 179.
[3] Tamże, s. 19.
[4] Tamże, s. 25.
[5] Tamże, s. 247.
[6] Tamże, s. 282.
[7] Tamże, s. 217.
[8] Tamże, s. 220.
[9] Tamże, s. 284.
[10] Tamże, s. 30.
[11] Tamże, s. 225.
[12] Ze strony internetowej http://www.fakt.pl/pieniadze/finanse/protest-lekarzy-2017-czy-zacznie-brakowac-lekarzy/y37mf0s
[13] Tamże, s. 29.
[14] Tamże, s. 27.