Długa noc (Abaszydze Grigoł) Po dłuższej przerwie sięgnąłem po drugi tom opowieści o świetności i upadku średniowiecznej Gruzji. Ciekawe, a może nieprzypadkowe, że ta powieść ukazała się w czasach "ciemnej" chruszczowowsko-breżeniewowskiej nocy. Jest w niej tyle przejrzysty elementów religijnych, że chyba tylko jej marginalny zasięg spowodował dopuszczenie jej na rynek. A poza tym budowanie pamięci historycznej nie tylko świetności, ale zagrożenia sprzyjało zapewne polityce ówczesnych elit komunistycznych.
Smutna to powieść o losie artysty, który musi być świadkiem obracania się w ruinę wszystkiego, co stworzył. Jedni odchodzą wraz ze swoimi dziełami, inni zaś - tych zapewne jest większość - muszą wegetować pozbawieni podstawowych narzędzi swojego talentu, zdając sobie sprawę, że stali się nikim i nic dobrego nie może ich już spotkać.
Bardzo dobra jest tu definicja dyktatury. Niezbyt wielkich innowacji poczyniła ludzkość do czasów nowoczesnych. Może technicznie jesteśmy lepsi w zniewalaniu, ale poza tym, wszystko jest tak samo. Warto o tym pamiętać. Z lektury "Ciemnej nocy" jasno wynika, że pewnie jeszcze nie raz doświadczymy tych samych "dobrodziejstw" i nauczymy się postępować w nowy sposób, ale bardzo powoli i nie w ciągu jednego pokolenia.
W końcowych partiach powieści autor próbuje wlać w serce jednego z bohaterów trochę nadziei. Artystycznie jest to zabieg średnio udany, a w rzeczywistości? Popatrzmy na siebie w dzisiejszych czasach.