Grigorij Rasputin stał się inspiracją do powstania wielu filmów, hitu disco, pojawia się nawet w animacji dla dzieci. Czy któreś z tych przedstawień było prawdziwie lub przynajmniej bliskie prawdy? Nie. Przez ponad 100 lat na jego temat powstały setki plotek i pomówień, najczęściej absurdalnych. Żaden z „badaczy” losów faworyta rodziny carskiej nie zadbał o rzetelność swojego opracowania. Żaden – oprócz Douglasa Smitha. On jeden miał odwagę zerwać z kontrowersyjnymi teoriami, tworząc monumentalną i najbardziej wiarygodną z dotychczasowych relację wydarzeń, które zmieniły oblicze Rosji.

Smith nie skupia się jedynie na życiorysie bohatera, ale opisując tło społeczne, mentalność ludzi oraz ich religijne poszukiwania ukazuje, że Rasputin nie był jedynym duchowym przywódcą, a jego sukces opierał się w dużej mierze na tym, że Rosja była wówczas podatnym gruntem dla wszelkiego rodzaju mistycznych przewodników. Skrupulatnie odsiewa plotki na temat religijnej działalności Grigorija, a obraz, który powstaje, daleki jest od kontrowersji, choć w dalszym ciągu interesujący.

Największa zaleta tej pozycji to przejrzyste ukazanie prawdziwych przyczyn obalenia caratu. Faktem, który boleśnie rzuca się w oczy, jest nieudolność cara i carycy w sprawowaniu władzy. Bezpodstawna wiara, że jakakolwiek sfera życia jest ich prywatną sprawą, wydaje się wręcz nieprawdopodobna, a fascynacja tak egzaltowanym człowiekiem, jak Rasputin – szokuje. Aleksandra przez swój upór i konsekwentne postępowanie na przekór opinii publicznej przypomina dwuletnie dziecko, które tupie nogami i wrzeszczy, bo zamiast obiadu woli zjeść słodycze, choć wie, że rozboli je od tego brzuszek. Trudno uwierzyć, iż para carska była aż tak naiwna i wierzyła, że wieloletnie ignorowanie społeczeństwa nie pociągnie za sobą żadnych konsekwencji. Wszystkie te fakty i wydarzenia Smith podaje bezstronnie, pozwalając czytelnikowi na wyrobienie sobie własnej opinii.

Kim więc był Rasputin? Z pewnością niezbyt wykształconym chłopem z małej syberyjskiej wsi, który został duchowym przewodnikiem (ale nie szarlatanem), przywódcą sekty, kochankiem carycy i faktycznym panem Rosji .Stał się ofiarą spisków i układów politycznych. Znienawidzony przez monarchistów za zdobycie dużych wpływów, znienawidzony przez komunistów jako domniemana przyczyna klęsk Rosji. Rasputin – symbol upadku, a przede wszystkim unaocznienie wszystkich problemów toczących Imperium Rosyjskie.

Biografia autorstwa Douglasa Smitha to dzieło zbudowane na potężnej liczbie źródeł, zweryfikowanych pod względem wiarygodności. Jego odarty z kontrowersji i mitów obraz wydarzeń jest najbardziej prawdopodobny z dotychczas przedstawionych i choć Rasputinowi daleko w nim do ideału, to jednak po ponad stu latach odzyskał ludzką twarz. Kłamstwa na temat szalonego mnicha zapewne będą powtarzane jeszcze wielokrotnie, jednak omawiana książka jest pierwszym krokiem na drodze do prawdy.


[Recenzję opublikowałam również na swoim blogu oraz innych portalach]