Osoby, które czytały robocze wersje tej książki, zwróciły uwagę, że wytyka ona szereg błędów i niewykorzystanych okazji, a bardzo mało miejsca poświęca decyzjom trafnym i okazjom wykorzystanym. Przemyślawszy sprawę, dochodzę do wniosku, że inaczej być nie może: historia Polski jest rzeczywiście historią dyletanctwa, partactwa i krótkowzroczności. Wyobrażam już sobie głosy oburzenia wywołane tą konstatacją i oskarżenia o szkalowanie narodu polskiego, uważam jednak, że z przynajmniej dwóch względów będą nieuzasadnione. Po pierwsze, to nie Polacy jako naród byli głupcami, tchórzami i partaczami lecz konkretni ludzie, którzy w kluczowych momentach dokonali błędnych wyborów: książę Mieszko Otyły uciekający z pola bitwy pod Legnicą, Zygmunt August łamiący reformacyjne postanowienia sejmu, Zygmunt III Waza zakazujący swojemu synowi przyjąć moskiewską koronę, spiskowcy z roku 1830, czy generałowie Sikorski i Bór-Komorowski wysyłający na bezsensowną śmierć tysiące żołnierzy i cywili. Tym, którzy wykazywali się większym rozsądkiem – księciu Henrykowi Pobożnemu, Stefanowi Batoremu, hetmanowi Żółkiewskiemu, Stanisławowi Leszczyńskiemu, księciu Druckiemu-Lubeckiemu – w niewystarczającym stopniu dopisywało szczęście.

Po drugie, dyletanctwo, partactwo, krótkowzroczność i pech prześladują nie tylko polskie dzieje. Awanturnictwo burgundzkiego księcia Karola Zuchwałego, konfrontacyjny kurs przyjęty przez brytyjskiego króla Jerzego III wobec północnoamerykańskich kolonistów, dramatyczna nieudolność austriackich służb specjalnych, które w czerwcu 1914 roku nie zapobiegły morderstwu następcy tronu oraz niezgrabność niemieckiej dyplomacji i propagandy, które nie powstrzymały Stanów Zjednoczonych przed udziałem w I wojnie światowej są tylko pierwszymi z brzegu przykładami. Za wszystkie te zbiegi okoliczności trzeba było zapłacić wysoką cenę – w przypadku Burgundii i Austro-Węgier było nią samo istnienie państwa. Spojrzenie na historię Polski z takiej perspektywy pomaga pozbyć się narodowych kompleksów, a równocześnie docenić znaczenie, jakie ma to, kto sprawuje rządy. Ponad tysiącletnia historia dostarcza wielu okazji do uczenia się na błędach. Sprawny opis tych błędów jest głównym celem tej książki.


„Krzysztof Iszkowski proponuje przejrzeć narodowe mity, te bardziej prawicowe ale i te bliższe lewicy. Nie musimy się z autorem zgodzić, ale jedno jest pewne: nieraz nas zaskoczy, a czasami skłoni do poważnej dyskusji. Lektura tej książki nie pozwoli czytelnikowi pozostać obojętnym”.

Paweł Kowal


„Całkowite zaprzeczenie prawicowej polityki historycznej. Nie rozpamiętuje tragedii wynikających z działań wrogów ani triumfów zawdzięczanych własnemu heroizmowi. Pokazuje, jak często przypadek, zbieg okoliczności i ludzkie emocje wpływają na losy narodów. Książka potencjalnie ponadczasowa”.

Katarzyna Lubnauer


„Odświeżające! Nareszcie historia Polski bez zbędnego napuszenia i mitomanii. Oczootwieracz dla patriotów wszelkiej maści, i tych spragnionych dobrej lektury o naszej przeszłości. Przeczytajcie koniecznie!”

Robert Biedroń

[Fundacja Liberte, 2017]