Dodany: 28.10.2017 19:43|Autor:
Książka: Polski esej literacki: Antologia
Norwid Cyprian Kamil, Kaliszewski Julian (pseud. Klin), Świętochowski Aleksander (pseud. Okoński Władysław), Przesmycki Zenon (pseud. Miriam), Brzozowski Stanisław (1878–1911), Gomulicki Wiktor (pseud. Fantazy), Weyssenhoff Józef, Chłędowski Kazimierz, Żeleński Tadeusz (pseud. Boy), Wasylewski Stanisław (pseud. Bury Jan), Borowy Wacław, Berent Wacław, Lorentowicz Jan, Breza Tadeusz, Miciński Bolesław, Wittlin Józef, Bielatowicz Jan, Bobkowski Andrzej, Stempowski Jerzy (pseud. Hostowiec Paweł), Czapski Józef, Jeleński Konstanty Aleksander, Mackiewicz Stanisław, Parandowski Jan, Gombrowicz Witold, Miłosz Czesław, Brahmer Mieczysław, Kuncewiczowa Maria, Jasienica Paweł (właśc. Beynar Leon Lech), Herbert Zbigniew, Herling-Grudziński Gustaw, Ważyk Adam (właśc. Wagman Adam), Kott Jan, Grzeniewski Ludwik Bohdan, Hertz Paweł, Brandys Marian, Iwaszkiewicz Jarosław (pseud. Eleuter), Szymborska Wisława, Karpiński Wojciech, Rymkiewicz Jarosław Marek
Notę wprowadził(a): agnesines
nota wydawcy
Uprawiany co najmniej od czasów Montaigne'a, esej stał się w XX wieku jednym z najważniejszych gatunków literackich, równie istotnym jak wiersz liryczny, poemat czy powieść. Sięgali po niego także najwybitniejsi pisarze polscy: Witold Gombrowicz, Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Jerzy Stempowski. Grunt pod ich dokonania przygotowali twórcy wcześniejszego stulecia, m.in. Aleksander Świętochowski, Wiktor Gomulicki, Zenon Przesmycki (Miriam). Oczywiście korzenie eseju w polszczyźnie sięgają głębiej. Jak głęboko? To zależy od przyjętej definicji gatunku.
Antologia w opracowaniu Jana Tomkowskiego przedstawia historię polskiej eseistyki od późnego romantyzmu po współczesność. Wyborowi tekstów czterdziestu wybitnych polskich autorów, począwszy od Cypriana Kamila Norwida, a skończywszy na Jarosławie Marku Rymkiewiczu, towarzyszą obszerne biogramy oraz skrupulatne komentarze.
Zgodnie z intencją Tomkowskiego esej jest tu postrzegany jako dzieło literackie, a nie forma publicystyki.
"Temat eseju bywa niepozorny, wręcz błahy i wcale nie przesądza o wartości tekstu. Wydaje się z góry przesądzone, że eseista może mówić o wszystkim – o powozach jak Montaigne, o cnocie jak Bacon, o paleniu opium albo o zbrodni jak Quincey, o sztuce czytania jak Hazlitt. Co ważniejsze, eseista lubi bawić się odchodzeniem od tematu i gubieniem go, a swój wywód prowadzi niespiesznie, gromadząc po drodze całą kolekcję narracyjnych drobiazgów".
ze "Wstępu" Jana Tomkowskiego
"Oto źródła i wzory eseju: listy, glosy i wreszcie spostrzeżenia życiowe. Cytaty, sentencje, wyimki z pisarzy, dobrze zmieszane z własną osobowością. Bez niej, bez wyraziście zakrojonej indywidualności czytającego, bez jego replik nie ma eseju. Bez replik tworzy się z cytat i cudzych fragmentów ogród, ale dopiero kiedy przezeń przewieje wicher ducha, rodzi się esej".
z eseju Tadeusza Brezy
[Ossolineum, 2017]
(c)Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie bez zgody autora zabronione.