Wybór skupia w siedmiu rozdziałach, zatytułowanych słowami poety, główne wątki jego refleksji na temat narodu, społeczeństwa polskiego w kraju i na emigracji, tragedii powstania styczniowego, dziewiętnastowiecznej cywilizacji i stosunku krajów Europy do Polski oraz koncepcji odrodzenia wewnętrznego narodu. Pierwsze trzy rozdziały: "Kraj, gdzie każdy czyn za wcześnie wschodzi, ale książka każda za późno", "Jesteśmy żadnym społeczeństwem. Jesteśmy wielkim sztandarem narodowym", "W społeczeństwie chcenia iskierkowate, ale chęci stałej nie mającym" – stanowią próbę przedstawienia głównych wątków gorzkiego Norwidowskiego dialogu z Ojczyzną, żarliwego protestu przeciwko karłowaceniu polskiego życia w warunkach niewoli. Czwarty rozdział: "Tam, gdzie ostatnia świeci szubienica", to przede wszystkim obraz reakcji poety na dramat 1863 r., chyba najdonioślejszego wydarzenia w historii Polski drugiej połowy XIX wieku. W "Europa jest to stara wariatka i pijaczka" zawarte zostały opinie poety o dziewiętnastowiecznej cywilizacji, diagnoza chorób ówczesnej społeczności międzynarodowej, określenie miejsca Polski i Polaków w ówczesnym świecie. Dwa ostatnie rozdziały: "Historia polska do dziś jest dla dzieci i archeologów" i "Ojczyzna jest to wielki, zbiorowy obowiązek", prezentują wskazywane przez Norwida drogi ratunku dla Polski, sztukę stopniowego "wybijania się na rozumną wolność", koncepcję pracy organicznej*.

---
* Jerzy Robert Nowak, "Przedmowa", w: Cyprian Kamil Norwid, "Gorzki to chleb jest polskość", Wydawnictwo Literackie, 1984, s.12-13.