Prawda to tylko kwestia obranej perspektywy. „Wszyscy jesteśmy niewiarygodnymi narratorami swoich żyć, którzy ponadto mają absolutne zaufanie do własnych historii” – pisze Sarah Pinborough w artykule dla „The Guardian”. Pisarka wskazuje w nim dziesięć książek, których narratorom w żadnym wypadku nie można ufać.

Oczywiście istnieje wiele rodzajów niewiarygodnego narratora – m.in. okłamujący samego siebie, ale też oszukujący innych, w tym przypadku biednego czytelnika. Nie zapominajmy również o całym wachlarzu łgarzy pomiędzy nimi – nieświadomych, odurzonych czy przytłoczonych własną psychiką. Oto kilka wyróżniających się typów według Sarah Pinborough – uznanej przez krytykę autorki książek fantasy, powieści grozy. Jako Sarah Silverwood pisze ona również dla młodzieży.

1. Zaginiona dziewczyna Gillian Flynn

Doskonale nieprzyjemna historia problemów małżeńskich Amy i Nicka tchnęła nowe życie w gatunek thrillerów psychologicznych. Nie chodzi tu wcale o słynny zwrot akcji, bo najlepsze jest tu powolne odkrywanie przez Nicka historii tej pary w pierwszej części powieści; bohater okazuje się swego rodzaju udręczonym herosem.

2. Podziemny krąg Chucka Palahniuka

Niewiarygodni narratorzy prześcigają się w mnożeniu zwrotów akcji i nigdy nie było to lepiej zrobione niż tutaj. Kiedy bezimienny narrator cierpiący na bezsenność spotyka tajemniczego Tylera Durdena, dołącza do nielegalnego klubu bokserskiego dla mężczyzn, którzy czują, że chcą być postrzegani nie tylko przez pryzmat swojej pracy i wysokości wypłaty. Powieść dostarcza jednego z największych możliwych zwrotów akcji – ujawnia, że obu bohaterom absolutnie nie można ufać.

3. Troje Sarah Lotz

Mroczna historia czterech katastrof lotniczych i trojga dzieci, którym udaje się w różny sposób przetrwać gry z niewiarygodną narracją. Na fabułę powieści składają się fragmenty dzienników, wiadomości w mediach i raporty psychologiczne. Po zapoznaniu czytelnika z jedną wersją wydarzeń Lotz prezentuje mu kolejny wariant tych samych wydarzeń – równie prawdopodobny. Komu – jeśli w ogóle komukolwiek – można ufać, pozostaje pytaniem otwartym.

4. Fabryka os Iaina M. Banksa

Nastolatek Frank Cauldhame nie ma numeru ubezpieczenia ani żadnego świadectwa urodzenia, a w dodatku jego nadopiekuńczy ojciec zabrania mu mówić obcym o sobie. Żyjący na oddalonej od lądu szkockiej wyspie chłopiec opowiada czytelnikowi w dosadny sposób, że zamordował troje ludzi do czasu, gdy skończył dziesięć lat. Dodajmy do tego starszego brata, który właśnie uciekł ze szpitala psychiatrycznego i Fabryka os okazuje się niepokojącym stadium dysfunkcyjnej – oraz bardzo niewiarygodnej – rodziny.

5. Rebeka Daphne du Maurier

Rebeka to historia biednej dziewczyny, która wychodzi za bogatego Maxima de Wintera i próbuje odkryć, co stało się z jej poprzedniczką. W powieści mamy do czynienia z narratorką niewiarygodną nie ze swojej winy, okazuje się bowiem, że źle interpretuje wszystkie wydarzenia dziejące się wokół niej. Czytelnik zostaje więc wprowadzony w błąd razem z nią.

6. Lolita Vladimira Nabokova

Humbert Humbert to mistrz oszustwa. Schlebia czytelnikowi, stara się przeciągnąć go na swoją stronę i jednocześnie opowiada o perwersyjnej obsesji na punkcie dojrzewającej dziewczynki. Próbuje usprawiedliwiać swoje czyny. Obrzydliwie znakomita powieść.

7. Dziewczyna z pociągu Pauli Hawkins

Trudno uwierzyć, że jest jeszcze ktoś na świecie, kto nie przeczytał powieści Pauli Hawikins. Główna bohaterka tej błyskotliwej historii o braku zaufania i morderstwie jest narratorką niewiarygodną z tej racji, że, popadając w alkoholizm, straciła racjonalne rozeznanie w rzeczywistości. Większość powieści stanowią próby Rachel odzyskania wspomnień po licznych alkoholowych zamroczeniach i upewnienia się, że nieprawdopodobne majaki mają w sobie jednak coś więcej.

8. Serce oskarżycielem Edgara Allana Poe

Nigdy nie ufaj narratorowi, który otwarcie próbuje przekonać Cię, że nie jest szalony. Ta krótka historia to niepokojąca opowieść o druzgoczących efektach poczucia winy i jednocześnie o tym, jak ludzka psychika potrafi absorbować czytelników przez długi czas. Czy „oskarżycielskie serce” rzeczywiście bije gdzieś pod deskami podłogi, czy też morderstwo samo z siebie tworzy piekło?

9. Notatki o skandalu Zoë Heller

Już od samego początku powieści wiadomo, że coś jest nie tak – każe tak czytelnikowi podejrzewać cięty język narratorki Barbary i jej pewność, że to właśnie ona powinna opowiedzieć historię uwiedzenia ucznia przez jego nauczycielkę.

10. Życie Pi Yanna Martela

Po katastrofie statku młody chłopiec podróżuje na tratwie przez ocean, mając za kompana jedynie potężnego tygrysa. Ta piękna historia pozostawia czytelnika w niepewności, ile w niej jest prawdy, a ile inwencji narratora, który musi mierzyć się z tragedią i wspomnieniem brutalnej walki o przetrwanie.