Książka: Utracona cześć Katarzyny Blum albo Jak powstaje przemoc i do czego może doprowadzić

Książka Heinricha Bölla nosi podtytuł "albo: Jak powstaje przemoc i do czego może doprowadzić". Podtytuł o tyle mylący, że jest to książka o bardzo konkretnym rodzaju przemocy - przemocy słowa. Napisana jako próba uświadomienia czytelnikowi, z jakiego rodzaju praktykami "dziennikarskimi" należy się liczyć, gdy sięgamy po tzw. prasę "bulwarową" bądź "brukową". Spokojna, doświadczona przez życie gosposia, Katarzyna Blum, przez przypadek poznaje na potańcówce u swej ciotki młodzieńca, który oka...

Heinrich Böll, niemiecki noblista z 1972 roku, jak można wyczytać w końcowym przypisie do książki wydanej u nas w 1979 roku (wydawnictwo "Czytelnik"), o której mowa w tej recenzji, uparcie tropił w powojennej społeczności Niemców wszystko to, co ludziom, w nich samych i poza nimi, przeszkadzało żyć po ludzku. W swych pierwszych utworach powracał raz po raz do dziedzictwa hitleryzmu i wojny, z niepokojem obserwując jego niezatarte ślady w psychice współczesnych. Później pisał o zjawiskach nie mni...

Młoda kobieta, Katarzyna Blum (właściwie powinno się pisać Katarzyna B.), morduje w swoim mieszkaniu dziennikarza lokalnej GAZETY. Zaskoczenie pierwsze – sama zgłasza ten fakt na policję, choć nie czuje skruchy, chce tylko dołączyć do „swego kochanego Ludwika”. Zaskoczenie drugie – jeszcze cztery dni wcześniej nikt nie przypuszczałby, że Katarzyna jest do takiego czynu zdolna. A już najmniej ona sama. Heinrich Böll przedstawia nam fakt po fakcie historię morderczyni. Relacja jest rzeczowa, ro...

Na początku lat 70. XX w. Niemcami Zachodnimi wstrząsnęła seria zamachów terrorystycznych organizowanych przez lewackie bojówki sfrustrowane krachem studenckiej rewolty 1968 r. Bulwarowa prasa rozpętała nagonkę przeciw prawdziwym i domniemanym bojówkarzom oraz osobom sympatyzującym z lewicą. Celował w tym zwłaszcza brukowy dziennik "Bild", sztandarowy tytuł koncernu medialnego magnata Axela Springera. Zirytowany kampanią oszczerstw, które złamały życie wielu ludziom, Heinrich Böll napisał "Utraconą cześć Katarzyny Blum" (1974), w której przeciwstawił się ogólnokrajowej nagonce na anarchistów. Tytułowa bohaterka, nieinteresująca się polityką przeciętna kobieta o banalnym życiorysie, zostaje wplątana w kryminalno-polityczno-medialną awanturę. Upokarzana przez policję, zaszczuta przez media, bezbronna i opuszczona, w akcie desperacji sięga po przemoc. Książka błyskawicznie stała się bestsellerem. Sfilmowana przez Volkera Schlöndorfa i Margarethe von Trotta (1975) zyskała światową popularność. Ściągnęła jednak na Heinricha Bölla gniew Axela Springera, który piórami swoich dziennikarzy atakował pisarza na łamach "Bilda". W powieści dopatrywano się początkowo naiwnego usprawiedliwiania terroryzmu. Dziś rzadko kto czyta w ten sposób powieść Bölla. "Utracona cześć Katarzyny Blum" uważana jest za błyskotliwy pamflet na mass media i głos w dyskusji o przyszłości demokracji. W 1984 r. książkę przeniósł na ekran brytyjski reżyser Simon Langton w głośnym filmie telewizyjnym "Utracona cześć Kathryn Beck" z Marlo Thomas i Krisem Kristoffersonem.

Bezkompromisowa postawa, odważne poglądy i aktywne uczestnictwo w debatach o życiu publicznym sprawiły, że Heinricha Bölla (1917-1985) nazywano sumieniem Niemiec Zachodnich. Był synem rzeźbiarza, którego prześladowani za katolicyzm przodkowie uciekli z Anglii. Inaczej niż większość jego kolegów, w szkole średniej nie należał do Hitlerjugend. Podczas wojny był żołnierzem Wehrmachtu i dostał się do amerykańskiej niewoli. Po wyjściu z obozu ukończył studia germanistyczne, zarobkował jako stolarz i pracownik biura statystycznego. Debiutował zbiorem opowiadań "Pociąg przybył punktualnie" (1949), w którym demaskował etos żołnierski.

Bohaterami jego utworów byli ludzie sponiewierani przez wojnę, inwalidzi, dawni żołnierze, którzy nie potrafią się odnaleźć w powojennej rzeczywistości. Absurdalność wojny i będącą jej wynikiem nędzę portretował w kolejnych książkach, m.in.: "Wędrowcze, gdy dotrzesz do Spa..." (1950), "Gdzie byłeś, Adamie?" (1951) oraz "Portret grupowy z damą" (1971), która przyniosła mu światowy rozgłos. Za najdoskonalsze dzieło Bölla uchodzi "Bilard o wpół do dziesiątej" (1959), eksperymentalna powieść o wielopokoleniowej rodzinie kolońskich architektów, będąca panoramą Niemiec pierwszej połowy XX w. W "Bilardzie" pisarz poddał krytyce tzw. niemiecki cud gospodarczy, w którym widział zjawisko antyhumanistyczne. W "Zwierzeniach clowna" (1963) dał wyraz rozczarowaniu współczesnym światem i rozbuchanym konsumpcjonizmem. Występował w obronie Andrieja Sacharowa i innych dysydentów w krajach komunistycznych. Nigdy nie związał się z żadną partią polityczną. W 1972 r. otrzymał literacką Nagrodę Nobla.


"Powiedział: »No, Blumciu, co będziemy teraz robili?« - Nie odpowiedziałam ani słowa, wycofałam się do pokoju, a on wszedł za mną i powiedział: - »Co na mnie patrzysz z takim osłupieniem, Blumciu - proponuję, żebyśmy najpierw popieprzyli«. Tymczasem ja znalazłam się przy torebce, a on już zabierał się do mojej kiecki i pomyślałam: chcesz pieprzyć, no dobra, to wypieprzysz, wyjęłam pistolet i od razu strzeliłam. Dwa, trzy, cztery razy. Nie pamiętam dokładnie, ile".

[Mediasat Poland, 2004; Kolekcja "Gazety Wyborczej"]

Ciekawa historia - można nawet powiedzieć: intryga - lecz, moim zdaniem, zbyt pobieżnie opisana. Rozumiem, że taka miała być konwencja, lecz nie zmienia to faktu, że po lekturze czuję jeszcze spory niedosyt. Bardzo podoba mi się narracja - lekka, dowcipna, z interesującymi, ironicznymi dygresjami - Bogu dzięki niemającymi nic wspólnego ze śmiertelnie nudnym gawędziarstwem. Warto przeczytać, bo tematyka jest nadal zaskakująco aktualna - ale książką życia bym tej powieści nie nazwała ;).

Sięgnęłam po nią przez przypadek - była to pierwsza książka Heinricha Bölla, jaką przeczytałam. Był to przedsmak tego, co miało mnie czekać. Przyznaję, że książka mi się spodobała - był to pierwszy utwór, który przeczytałam i który w całości poświęcony był sprawom przemocy słowa, perfidii przemocy stosowanej przez prasę brukową. Akcja rozkręca się powoli, choć w miarę czytania mój apetyt wyrażnie rósł. Prawdziwie "böllowski" styl. Polecam!

Jeżeli praktyki tego niemieckiego koncernu wydawniczego, które w sposób niezamierzony, ale i "nieunikniony" opisał w "Utraconej czci Katarzyny Blum" Heinrich Böll naprawdę miały miejsce, to nie można zrobić nic innego, jak tylko splunąć na szmatławe wydawnictwa tego pokroju. Łamanie życia niewinnym ludziom, bulwersujaca kampania oszczerstw, oblicznona jedynie na to, aby sprzedać jak najwięcej egzemplarzy GAZETY, obrzydliwe przekłamania, wkraczanie w intymną sferę Katarzyny, która w ostateczności...