Książka: Dzisiaj narysujemy śmierć

Narzędzie zbrodni to odpowiedni symbol dla masakry. Tak jak cyklon B w Holocauście. Tak jak w stalinizmie łagry. W przypadku Rwandy są to maczety. Dokładnie 581 tysięcy maczet. I co najmniej tyle samo ofiar. Być może nawet dwukrotnie więcej. Na ten temat powstało już kilka książek, kolejną napisał Wojciech Tochman. W pewnym sensie było Tochmanowi łatwo. Taki Jagielski, gdy pisał o Kaukazie, rozmawiał z ministrami, szefami partii opozycyjnych. Samo zdobycie potrzebnych kontaktów to ogrom pracy...

Przyglądanie się najnowszej książce Wojciecha Tochmana trzeba rozpocząć od okładki. W ciemnej, sterylnej sali wisi podświetlone zdjęcie. Ciemnoskóra, krótko ostrzyżona dziewczynka stoi na drodze. W tle widać zieleń krzaków, żółte kwiatki. Dziewczynka odwrócona jest tyłem do obserwatora. Niebieską sukienkę ma niepokojąco rozpiętą na plecach, ręce przyciśnięte do piersi. Albo obcięte – to, co przy pierwszym spojrzeniu bierzemy za łokcie, równie dobrze może być kikutami. Chociaż na zdjęciu nie w...

Właśnie skończyłem czytać "Dzisiaj narysujemy śmierć". Śmiało mogę powiedzieć, że jest to jedna z tych książek, które zrobiły na mnie największe wrażenie w całym moim doświadczeniu czytelniczym. Przede wszystkim, zgodnie z życzeniem autora zamieszczonym na okładce, zastanawiam się nad pytaniem: "Dlaczego o tym czytam, dlaczego się z tym mierzę"[1]. I odpowiadam sobie: żeby wiedzieć. Żeby być świadomym, że wielkie zło nie wygasło wraz z unicestwieniem reżimów hitlerowskiego i stalinowskiego. Ż...

Szczekają psy. Gdzieś tam, w sercu Afryki, ludzie się ich boją. Ale ludzie to określenie, którego kontury zdają się rozmazywać. Czy okrutny kat wciąż jeszcze jest człowiekiem? Czy tylko "pustą łupiną" jak pisze Tochman? Więc może inaczej: boi się Leonardo. Leonardo, w czasie gdy powstaje ta książka, jest w moim wieku. Wysoki, to wiem z opisu. Szukam obrazów w Google, by lepiej widzieć, jak wyglądają Tutsi. I znów napotykam stosy kości. I eugeniczne porównania. Zupełnie jak w książce. Trupy, t...

Do uszu dobiega ledwo słyszalny, przykryty echem metalicznych szumów głos speakera: „1. Każdy Hutu powinien wiedzieć, że kobieta Tutsi, gdziekolwiek jest, pracuje dla interesów ludu Tutsi. Dlatego będzie uznany za zdrajcę każdy Hutu, który: a) poślubia kobietę Tutsi; b) przyjaźni się z kobietą Tutsi; c) zatrudnia kobietę Tutsi jako sekretarkę lub konkubinę”*. Książka Tochmana patrzyła na mnie przez kilka miesięcy zza witryny, zanim w końcu po nią sięgnąłem. Okładka (Wydawnictwo Czarne, 201...

Piętno ludobójstwa, którego nie da się zmazać.
Poruszająca reporterska opowieść Wojciecha Tochmana o złu i cierpieniu.


Rwanda, 6 kwietnia 1994 roku. W kraju od dziesięcioleci podzielonym między dwie wrogie sobie grupy, Tutsi i Hutu, w katastrofie lotniczej ginie głowa państwa. Wśród Hutu interpretacja jest tylko jedna: stoją za tym Tutsi. W kilka godzin po śmierci prezydenta otwiera się jeden z najbardziej krwawych rozdziałów historii najnowszej – ludobójstwo, w którym w ciągu stu dni zamordowano milion osób.

Masakrze nie zapobiegła ani misja pokojowa Organizacji Narodów Zjednoczonych, ani silnie tam obecny Kościół katolicki. Świat nie interweniował. Media międzynarodowe długo ignorowały krwawą tragedię tego maleńkiego, "kieszonkowego" państwa w Afryce. Ci, którzy przeżyli do dziś próbują uporać się z traumą.

Wojciech Tochman wielokrotnie powracał do Rwandy, by zrozumieć, jak po tym, co się tam stało życie razem, w ciasnocie, jest w ogóle możliwe. Rozmawia z ocalałymi, z katami i świadkami. "Dzisiaj narysujemy śmierć" to przejmujące świadectwo tych spotkań, z którego nieuchronnie wyłania się pytanie: czy wszyscy jesteśmy ubrudzeni tamtą krwią?


"Książka Tochmana odtwarza wydarzenia z czasu grozy, o którym nikt nie może łatwo mówić. To przywołanie jest dokonane w sposób mistrzowski; mistrzowska jest oschłość relacji o wydarzeniach, jakby bez emocji – bo żadna nie będzie współmierna".

Halina Bortnowska, "Tygodnik Powszechny"


"Boli. »Dzisiaj narysujemy śmierć« chwyta czytelnika za gardło i w żelaznym uścisku prowadzi do ostatniej strony. Nie odwracaj oczu, patrz: taki jest człowiek".

Magdalena Grochowska, "Gazeta Wyborcza"


"Pytany jestem często, jak znoszę to, o czym piszę. Jaką osobistą cenę za to płacę? Odpowiedź nie wydaje mi się ani ważna, ani specjalnie interesująca. Wolałbym, aby ktoś, kto sięga po moją książkę, sam siebie spytał: dlaczego o tym czytam? Dlaczego się z tym mierzę?"

Wojciech Tochman

[Wydawnictwo Literackie, 2018]