Tariq Ali, Brytyjczyk urodzony w Lahore, bardzo wcześnie rozpoczął walkę z niegodziwościami tego świata – już w wieku kilkunastu lat wziął udział w buncie przeciwko dyktaturze wojskowej w Pakistanie. Przerażeni rodzice wysłali chłopca do Anglii, gdzie studiował filozofię, politykę, ekonomię i… nadal aktywnie brał udział w różnego rodzaju protestach: przeciwko wojnie w Wietnamie, przeciwko interwencji brytyjskiej na Bałkanach, amerykańskiej w Iraku. Jest dziennikarzem, pisarzem i filmowcem. Przyjaźnił się z Johnem Lennonem i Yoko Ono.

To wieczny wędrowiec, nonkonformista i wichrzyciel. Autor książek z zakresu historii powszechnej i polityki. Jego „Kwintet muzułmański”, cykl powieści historycznych na temat starć islamu i chrześcijaństwa w Średniowieczu, powstał - jak sam pisze - w odpowiedzi na usłyszaną w telewizji bezceremonialną wypowiedź pewnego profesora: „Islam i kultura polityczna się wykluczają”. „Ciskam książką w ekran telewizora, przeklinając cholernego renegata. Muszę mu odpowiedzieć”* – pisze dalej Tariq Ali.

Ha! Już mi się ten w gorącej wodzie kąpany pan podoba! (Tych, którzy doczytali do tego miejsca i zaczęli widzieć oczyma wyobraźni zagorzałego wyznawcę islamu szybciutko informuję, że jest ateistą).

Pierwszą część cyklu, „W cieniu drzewa granatu” - o powstaniu i upadku kultury islamskiej na Półwyspie Iberyjskim - napisał więc pod wpływem impulsu. Zaprasza nas w niej do średniowiecznej Andaluzji, kilka lat po tym, gdy Maur Boabdil westchnął tam po raz ostatni, oddając Grenadę w ręce Ferdynanda II i Izabeli Katolickiej (1492 r.).

Bohaterami tej powieści są członkowie rodu Al-Hudajl, których przodkowie opuścili Damaszek i osiedlili się w okolicach Grenady, a także następca osławionego Torquemady - Jimenéz de Cisneros; jego idée fix było wyplenienie „zarazy muzułmańskiej” na Półwyspie, a zaczął od spalenia na stosie wszystkich ksiąg napisanych po arabsku.

Łamanie przez katolickich władców obietnic, jakie złożyli podczas przyjmowania kapitulacji – że Arabowie, którzy po poddaniu Grenady postanowili pozostać w Hiszpanii, będą mogli wyznawać własną wiarę i zachować zwyczaje – nie pozostawia muzułmanom złudzeń co do czekającego ich losu. Tym bardziej że wcześniej mieli okazję przyjrzeć się działaniom Inkwizycji rozprawiającej się z wyznawcami judaizmu. Świadomi niemożności utrzymania status quo, zmuszeni są podjąć konkretne decyzje, przy czym żadne wyjście nie wydaje im się zadowalające: mogą zostać konwertytami, opuścić ziemie doprowadzone do rozkwitu przez ich przodków, lub… podjąć walkę, w której zostaną unicestwieni.

Wartka akcja, sympatyczni bohaterowie, egzotyczne tło. Tę książkę czyta się jak powieść historyczno-przygodową dla młodzieży, którą zresztą chyba jest. Mimo łatwej i przystępnej formy zawiera ona jednak sporo informacji na temat kultury islamskiej, jej filozofii i historii oraz rozważań o przyczynach jej upadku w Europie. Na jej kartach spotkamy się z ideami największych arabskich myślicieli: Ibn Chalduna, Ibn Hazma, Awwerroesa, Awicenny czy al-Ma’arriego. Autor lubuje się chyba w barwnych szczegółach, bo nie brakuje tu również przepisów kulinarnych, opisów miejsc, zwyczajów i… skandalików.

Ze względu na sporą ilość łatwej do przyswojenia wiedzy na temat historii innej kultury oraz lekki styl warto sięgnąć po „W cieniu drzewa granatu”. Ja czekam niecierpliwie na kolejny tom „Kwintetu muzułmańskiego” i mam nadzieję, że polscy wydawcy nie poprzestaną na nim, że pojawią się też u nas poważniejsze pozycje tego autora, jak choćby „Conversations with Edward Said” lub „Speaking of Empire and Resistance: Conversations with Tariq Ali”.


---
* Tariq Ali, „W cieniu drzewa granatu”, przeł. Monika Wyrwas-Wiśniewska, wyd. Lambook, 2014, s. 8.


[Recenzję umieściłam również na swoim blogu]