Jedynaczka – taki tytuł nosi niedawno odnaleziony debiut powieściowy Stefanii z Cieciszowskich Sienkiewiczowej,  który według eksperta „bije na głowę” Obrazek z lat głodowych Elizy Orzeszkowej. Prezes Towarzystwa im. Henryka Sienkiewicza, prof. Lech Ludorowski, swoją ocenę argumentuje zwartością kompozycyjną, znakomitym językiem czy doskonałym panowaniem nad frazą.

To niezwykłe znalezisko jest tzw. „powieścią w odcinkach”, publikowaną w dziesięciu częściach w czasopiśmie dla kobiet „Bazar” w 1865 roku. Utwór nie był dotychczas odnotowany przez bibliografów, nie miał też wydania książkowego. Fabuła Jedynaczki opiera się na losach dziewczynki rozpieszczanej przez swoich dziadków i w efekcie wyrastającej na zaabsorbowaną sobą, egoistyczną pannicę, której cel życiowy to zabawa i szukanie przyjemności. Powieść jest o tyle cennym odkryciem, jak podkreśla prof. Ludorowski, że wpisuje się w ważną konwencję „powieści w listach”, zapoczątkowaną w XVIII i na początku XIX wieku w dziełach takich pisarzy, jak Monteskiusz czy Balzac. 

Sam Sienkiewicz albo nie wiedział o pisarskiej próbie swojej matki, albo nie zdawał sobie sprawy z wartości tej prozy – w jednym z wywiadów zdradził, że „pisywała wiersze, jakkolwiek były to tylko poezye do albumów, bez pretensyi do jakiejś głębszej wartości artystycznej”.

Jedynaczkę odnalazła kustosz Biblioteki Narodowej Michalina Byra podczas rutynowej bibliotecznej kwerendy. W poszukiwaniu materiałów dotyczących Henryka Sienkiewicza natrafiła na wzmiankę o powieści w „Kurjerze Warszawskim”. W numerze z 7(19) sierpnia 1865 roku, w rubryce „Wiadomości Literackie” podano tam informację: „»Bazar« Ner 7, wyszedł z druku i zawiera »Jedynaczka«, powieść przez S. Sienkiewicz (dalszy ciąg)”. Po sprawdzeniu numerów czasopisma „Bazar” okazało się, że o pomyłce czy przypadku nie może być mowy – podpis S. z C. Sienkiewiczowa to z pewnością Stefania z Cieciszowskich Sienkiewiczowa.

Planowana jest edycja książkowa Jedynaczki – w zbiorze, który będzie również zawierał dwie wcześniejsze nowele Stefanii Sienkiewiczowej: Maszerdon. Obrazek na tle ludowym oraz Nietoperz. Gawęda z podań ludowych. Tymczasem znalezisko dostępne jest w formie elektronicznej w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Czasopismo „Bazar” jest również zdigitalizowane w Federacji Bibliotek Cyfrowych.

*

Źródło: BN, TVN

Grafika: fbc