​Rankiem 13 października zmarł w mediolańskim szpitalu włoski noblista Dario Fo – cierpiał na dolegliwości układu oddechowego. Ten kontrowersyjny satyryk, dramaturg i powieściopisarz, a także aktor i reżyser teatralny, miał 90 lat.

Gdy w 1997 roku otrzymał Literacką Nagrodę Nobla jako ten, który rywalizuje z błaznami średniowiecznymi w krytykowaniu władzy oraz popieraniu godności uciskanych nie kryto oburzenia – mówiono nawet o kompromitacji nagrody. W polskim środowisku nie był zbyt lubiany – nie cenili go Czesław Miłosz czy Janina Klave. Paweł Demirski przekonuje, że powodem niechęci bryły skrajnie lewicowe poglądy Daria Fo i jego zaangażowanie polityczne w twórczości. Włoski twórca wojował o to, by teatr był tym medium, które wyraża dzisiejszą polityczną sytuację poprzez opis niesprawiedliwości i opresji wobec społeczeństwa i uwypuklenie portretów ludzi, którzy dzierżą władzę.

Dzisiaj natomiast premier Włoch, Matteo Renzi, tak mówi o śmierci artysty: Włochy straciły jedną z największych osobowości teatru, kultury i życia społecznego. Jego satyra, obserwacje i praca nad scenografią oraz wszechstronne działania artystyczne są światowym dziedzictwem jednego z najwybitniejszych Włochów. Media informują zaś o stracie człowieka, który stworzył nową drogę robienia teatru, jego nowy język – jak ujął to prezenter telewizyjny Pippo Baudo.

Dario Fo urodził się 24 marca 1926 roku w Sangiano. Jego poglądy ukształtowały się w młodości, kiedy pomagał ojcu – zagorzałemu antyfaszyście, który opierał się władzy dyktatora Benita Mussoliniego. Przeprowadzał brytyjskich więźniów wojennych i włoskich Żydów do Szwajcarii. Matka artysty, Pina Rota, była autorką wysoko ocenianej przez krytyków książki o swojej rodzinie, którą zatytułowała Il Pease delle Rane (Kraj żab).

Chyba najsłynniejszą powieścią Daria Fo, która ukazała się w Polsce, jest Córka papieża. Historia Lukrecji Borgii – otoczonej złą sławą rozpustnicy i trucicielki, córki kardynała Rodriga de Bergii, późniejszego papieża Aleksandra VI, i jednej z jego kochanek. Autor próbuje odnaleźć prawdziwą kobietę: czy Lukrecja rzeczywiście była tą osobą, za którą wszyscy ją mieli, czy może ofiarą intryg własnego ojca? Jak przekonuje wydawca (Znak Horyzont):

Lukrecja od zawsze fascynowała artystów, to im zawdzięcza wizerunek kobiety demonicznej. Taką znamy ją z głośnego serialu Rodzina Borgiów, który Dario Fo zaatakował jako skupiony wyłącznie na seksie i graniczący z pornografią. Maestro staje w obronie Lukrecji. Swą książkę oparł na źródłach, m.in. na autentycznych listach córki papieża. Odnalazł w nich raczej kobietę łagodną, uwikłaną w okrutną grę ojca i odważną niż femme fatale. To jej – po raz pierwszy w dziejach - oddaje głos w swojej mistrzowskiej powieści.

Z twórczości Daria Fo tłumaczonej na język polski można wymienić jeszcze pozycje: Johan Padan odkrywa Amerykę, Miasteczko nietoperzy, Przypadkowa śmierć anarchisty czy utwory zamieszczone w antologiach Kto pyta, nie błądzi. Nobliści odpowiadają dzieciom, Czerwona dekada.

W obliczu faktu, że tego samego dnia ogłoszono również kontrowersyjną decyzję o przyznaniu Literackiej Nagrody Nobla Bobowi Dylanowi – raczej muzykowi niż literatowi – przypomnienie o sobie Daria Fo pokazuje, że literatura to także słowo żywe. W „Gazecie Wyborczej” Paweł Demirski – polski dziennikarz i dramaturg związany z redakcją „Krytyki Politycznej” – przypomina w kontekście śmierci włoskiego noblisty i wyboru tego nowego, że słowo to także to wykrzyczane, wypowiedziane, wyśpiewane ze sceny.

Sam Dario Fo chyba byłby rozbawiony tym wiele mówiącym przypadkiem…